Cavidsiz
Soyuq və isti səslərin
eyni rüzgar içində fırtına qopardığı Cavid səhnəsi... Hər zaman seçilən və öz
dadı, qoxusu olan bir səhnə. Uşaqlığımın təməli, həyatımın əvvəli Cavid...
Naxçıvan şəhərində H.Cavid adına 5 saylı orta məktəbin 1-ci sinfinə daxil
olduğumu xatırlayıram. Yox, bu, xatirə deyil. Çünki zamanla unudulur belə
şeylər. Mən də uşaqlığımın və gəncliyimin böyük bir hissəsini çoxdan unutmuşam.
Bəlkə də qocalıq nəsib olsa, o zaman deyilənə görə, insan öz keçmişini təzədən
yaşayır. Ancaq belədirsə, bu da bioloji prosesdir. Mən təbiətin verdiklərinə
heç bir zaman xüsusi münasibət bəsləməmişəm. Çünki ən azından, onları mən
qazanmamışam və mənə verilənlər bir başqa şəkildə hər kəsə verilmişdir. İlahi
ədalət ölçülərinə görə isə, kimsənin kimsədən bir üstünlüyü və özəlliyi yoxdur.
Lakin mən Cavidi qazanmışam. Uşaqlığımı, gəncliyimi bilincli şəkildə qurban
vermək hesabına.
Unutmaram, çünki H.Cavid mənim məişətimin bir parçası deyildi. Elə məişət
olmaz! 6 yaşında bir uşaq;
Arkadaşlar, sormayın, heç sormayın,
Sızlayan bir qəlbə atəş vurmayın,
Sormayın ariflər, ey fərzanələr,
Anlamaz dərd əhlini biganələr.
Sormayın əsla kiməm mən, ya nəyəm,
Şimdi mən bir sayqısız divanəyəm...
deyə səhərdən-axşama söylənib ortalarda dolaşmaz. Bəli, Cavid
mənim uşaqlıq sevincimə, dostlarıma, gəncliyimin ehtiraslı məhəbbətinə mane
oldu.
Heç bir fəlsəfə-filan daşımırdım. Hələ də yuxusunda Stalini görüb, qorxu və
sevinc qarışıq nəmli gözlərlə yuxudan oyanan sovet atalarının övladlarında
fəlsəfə nə gəzər?! Mən H.Cavidi sadəcə çox sevirdim. Evi evimizin yanında idi.
Semantik qonşuluq bağlarımız vardı Cavidlə. Mən onu o kiçik şəhərdə rəsmən
görürdüm və bunu həqiqət sanırdım. Niyə? Hansı məntiqlə mən çocuqluğumu Cavid
poeziyasının içində əritdim?
İndi düşünürəm ki, məni gələcək həyata, əgər adına həyat demək mümkündürsə,
irəlidə yaşayacağım talesiz dərvişliyə elə Cavid sürüklədi. O bais oldu bütün
bunlara. Tanımayanlar soruşa bilərlər: nəyə? Əlbəttə ki, uşaqlığını yaşaya
bilməyən heç böyüklüyünü də yaşaya bilməz. Çünki bu adam ümumiyyətlə yaşamağın
nə olduğunu bilmir. Bilsəydi H.Cavid olmazdı. O insanlar yaşamağı deyil, ölməyi
bacarırlar. Ölməyi bacaranlar isə, özlərini yox, başqalarını yaşadanlardır.
Yox, mən pafoslu danışmıram. Cavid ailəsini yaşatmadı, əksinə onların da özü
kimi nakam məişət taleyinə bais oldu. Övladlarını evləndirə bilmədi, həyat
yoldaşına xoş gün göstərə bilmədi, böyük və mütləq çoxluğun bioloji
nəsilartırma prinsipinə riayət edə bilmədi. Bəs onda Cavidin həyat verdiyi o
başqaları kim idi? Onlar Şeyx Sənan, Xəyyam, Peyğəmbər idi. Bəli, onlar ölü
idilər. Peyğəmbərini o zaman deyil, indi öldürən bir ümmətə yeni, sevən və
sevilən bir Abdullah oğlu bəxş elədi Cavid.
Səni əfv etdi o hüsni-əzəli,
O gözəldir, sevər əlbət gözəli.
Unudulmuş Fəridəddin
Əttar Nişaburinin bizim coğrafiyaya yetişə bilməyən Şeyx Sənanını diriltdi
Cavid. Tərsa qızına İlahi təcəlla verdi. Eşq üçün küfrün imandan daha mühüm
olduğunu, daha doğrusu, imanın ölü, küfrün diri olduğunu göstərdi.
Beş gün ömrün neçə əfsanəsi var,
Eşqi var, badəsi, peymanəsi var,
Sonu həsrətlə bitərkən, əfsus,
Yenə dünya dolu pərvanəsi var.
Bu da Xəyyamın yeni üzü. Əslində onun obrazlarının heç birisi
yeni deyildi. Onlardakı yenilik Cavidin özü idi. "Azər"ə avtoportret
deyirlər. Zatən özü də "Azər" haqqındakı qeydlərdə bunu yazmışdı.
Ancaq bəlkə özünün də xəbəri yox idi ki, onun bütün əsərləri və hətta bütün
mühüm obrazları onun özü idi.
Hətta İblis də Cavidləşmişdi. Elə onun kütlədən fərqi də bu idi ki, yazsaq da
yazmasaq da hərəsi bir əsər olan əməllərimizdə biz özümüzü
iblisləşdiririk. Cavid isə bunun əksini yapdı. Bəşər övladının heç bir günahını
İblisin üstünə yıxmadı.
Röya kimi hər dəmdə olub zahurü qaib,
Mən Şərqdə abid oluram, Qərbdə rahib...
Aydın deyilmi? Belə məlum olmurmu ki, Cavidin iblis deyə, mələk
deyə, hətta Allah deyə uydurduğu obrazların hamısı insandır?!
Aydındır, hər kəsə aydındır. İblis də mələk də hər kəsə bəllidir. Təkcə Cavid
bizə aydın deyil. Onu yenə də həbs edirik. Bu dəfə onu daş zindanlara yox, cəhalət
zindanına göndəririk. İndiki Sibir bizim soyuq qəlblərimizdir.
Bəlkə də onu gecəyarısı evindən çıxarıb aparanda biz daha çox Cavidli idik.
İndi isə biz Cavidsizik. Bəlkə də o illərin qaranlıq zindanları bizim indi
daşıdığımız qaranlıq qəlbimizdən daha geniş, daha işıqlı idi!
Şairəm,
bəslədiyim sidqü səfa,
Çırpınıb izlədiyim nuri-dəha.
Şerü ilhamımı dinlər mələkut,
Ruhi-məcruhumu izlər cəbərut
Mən fəqət hüsni-Xuda şairiyəm,
Yerə enməm də səma şairiyəm!
Belə pafoslu görünməyinə aldanmayın. Bayaq
dedim, obrazlarını öz düşüncələri ilə danışdırır Cavid. Bəli, Peyğəmbərimizə
bir zamanlar "şair", hətta "məcnun" deyənlər oldu. Lakin
gün işığı kimi aydındır ki, bu misralar böyük Cavidin özünü ifadə şəklidir.
Buna görə də acıdır, təəssüf doludur. Mələkut və cəbərut aləmi heç bir zaman
şeir oxumayacaq. Heç bir arif "xalqı atıb Xaliqə qoşarım" deməyib.
Xalq həmin arifləri atıb, onlar da dərgahında teatr səhnəsi, kitabxana-filan
bulunmayan məchul Xaliqə pənah gətiriblər. "Cavid xalqın deyil, Xaliqin şairidir”
demək, çarəsiz bir etirafdan başqa bir şey deyil. Əgər ariflər ancaq Haqqa
məxsus olsaydılar, xalqın dilində yazmaz, xalqı hürriyyətə çağırmaz,
ümumiyyətlə heç dünyaya gəlməzdilər.
Haqq da
həqiqət də göz önündədir,
Yer altında deyil, yer üstündədir.
Bəxtiyarsan, əgər çəkdiyin əmək,
Cahan sərgisinə versə bir çiçək.
Fəxrəddin Salim