Caharşah Art House
Gülbəs
xanımla Şirvanşahlar sarayının önündə görüşürük. Hava günəşlidir. Turistlər
dodaqlarına "pendir” yığıb gülümsəyirlər. Budur, qələbəliyin arxasında
qısaboylu, eynəkli bir qız: Gülbəs Ayvaz. Mənim qolum payız yarpağı kimi
asta-asta havada yellənib işarə edir.
– Burdayam. Burdayam. Burdayam.
Gülbəs iri eynəklərinin arxasından havada yellənən
qolumu qəfil tutur. Və ikimiz də ayaqlarımızı bu dar küçələrin
"ixtiyarına verib” "Caharşah Art House”a
doğru addımlayırıq.
– Bir xəstəlik növü var, adını unutdum. Qapalı yerlərdə insan özünü
narahat hiss eləyir, məsələn, liftdə.
Məncə, həmin xəstəliyi olan adamlar bu küçələrdə rahat yeriyə bilməzlər.
Təsəvvür elə, gedirsən, gedirsən, yol bitmir. Həm də bu labirint kimi iç-içə
küçələr... Yol bitmədikcə sənin içindən də özgə yollar ayrılmağa başlayır və
bilmirsən, bilmirsən bu yollar səni hara aparacaq. Ancaq içində səni
naməlumluğa aparan yol daha doğmadır, bilirsən niyə, çünki o yol genişdir,
uzundur, bu küçələr kimi deyil. Amma "İncil”də deyilir ki...
Söhbətin
bu yerində Caharşaha çatırıq. Əvvəl çantamı, yəni "bədənimin bir hissəsini”
çəkib canımdan çıxarıram. İstidən gözlərim rəngini dəyişib. Amma hava içəridə
sərindir. Bir stəkan soyuq su ilə əhvalım düzəlir. Bəli, üç otaqlı geniş bir
mənzil. Sağdakı otaq emalatxanadır. Bunu içəridəki tör-töküntüdən hiss edirəm.
Təxmin etdiyiniz kimi öncə bu otağa baş çəkirəm. Nədənsə yaradıcı insanların
mətbəxi mənə yaradıcı nümunənin özündən daha maraqlı gəlir. Boyalı fırçalar,
yarımçıq rəsmlər, döşəmədə darıxa-darıxa gözləyən şüşələr və s. Hamısı üzümə
zillənib məni salamlayır. Ancaq daha bir hadisə: Masanın üzərində Orxan Pamuk
romanı. Həm də, ən sevdiyim "Qara kitab”. Gülbəs xanım diqqətlə kitaba
baxdığımı görüb verilməyən sualı cavablandırıb, məni qabaqlayır.
– Çox mürəkkəbdir. Oxumaqda çətinlik çəkirəm.
Və
bir daha hələ dilimdə bişməkdə olan sual məndən əvvəl müsahibimə agah olur.
– Bəli, əksər yaxşı romanlar çətin oxunur.
Hiss
edirəm ki, Gülbəs xanım mənim yerimə özünə cavabları hazır suallar ünvanlayır.
Ancaq məsələ həmin romandan gedirsə o zaman danışmaq üçün içimdəki səsi
qabaqlamalıyam.
– Müəllif kitabın içinə hər şeyi əlavə eləmək istəyir. Təbii ki, bu
mümkün deyil. Bu təsnifatı müəllifin niyyəti təyin edir. Müəllifin nəzərdə
tutduğu budursa və heç olmasa az-çox əks
etdirə bilirsə, deməli, məsələ həll olub. Bu ənənə Borxesdən gəlir.
– Pamuk həm də rəssam idi.
– Məncə, o da belə bir məkan açmaq istəyərdi.
Sonuncu
dialoqdan sonra ikimiz də gülümsəyirik. Pəncərəni açırıq və ağappaq işıq icazəsiz-filansız
içəri dolur. Eksponatlara baxıram. Hədiyyəlik əşyalar lal baxışlarla üzümə
zillənir. Elə bil bu baxışların arxasınca asta-asta sevdiklərinin adını
pıçıldayırlar və bununla xatırladırlar ki, bizi al, yoxsa bu adların hamısı
səndən inciyəcək. Biz? Elə biz də inciyəcəyik.
Buradakı
ən maraqlı əşyalar çaxır şüşələrinin üzərindəki rəsmlər idi. Üzərinə müxtəlif
sahələrdə adını tarixə yazdırmış şəxsiyyətlərin şəkli həkk olunub. Bu şüşələri
uyğun qiymətə alıb evinizin intellektual atmosferini daha da yüksəldə
bilərsiniz. Həmçinin, öz sevdiklərinizin də şəklini həmin şüşələrin üzərində
görmək imkanınız var. Sadəcə az-çox qiymətdə fərq olacaq.
– Əcnəbilər məkanı ziyarət edir?
– Hə, daha çox əcnəbilər gəlir. Yerlilər internet üzərindən
sifarişlərini verirlər, hazır olanda da gəlib əşyanı götürürlər. O vaxt həm də
məkanı görürlər və çox zaman daha öncə bura gəlmədiklərinə görə peşman olurlar.
Əcnəbilər isə küçəni keçərkən kənardan içərinin atmosferini hiss edən kimi
yaxınlaşıb maraqlanırlar, şəkillər çəkirlər, bəzən də xatirəlik əşyalar
alırlar.
Söhbətimiz
zamanı Gülbəs mənə daha bir əhvalat
danışdı. Belə hadisələr mənim üçün olduqca maraqlıdır. Hadisə yaxın zamanlarda
baş verib. Bir rus qadını. Yaşı qırx olmazmış. Müsahibimin dediyinə görə tək
gəlmişdi. Nədənsə çantasını möhkəm qucaqlamışdı.
– Çanta qadının qollarının arasında iri, yumşaq, sulu əzgilə
bənzəyirmiş. (Hələ də bu detalın niyə müsahibimin yadında belə qəribə formada
və dəqiqliklə qalmağı məndə təəccüb doğurur) .
Qadın
sarışınmış. Xoş siması, gülümsər üzü ilə məkanı axtarır.
– "Yəqin, bir yaxını üçün hədiyyəlik əşyalar axtarır”. Müsahibim
fikirləşir. O zaman heç yaxınlaşmağa dəyməz. Qoy rahat seçsin, sonra özü bizə yaxınlaşar. (Müsahibim
bunları danışarkən hiss edirəm ki,
əslində çox yorğun imiş və maraqlanmağa ərinirmiş).
Beləcə
bir neçə dəqiqə sonra digər otaqda qadının hönkürtüləri eşidilməyə başlayır.
– "Elə bil, kənar otaqda kimsə yüksək səslə, şit formada qəhqəhə
çəkməyə çalışır. Bu səs yalnız cəhd zamanı çıxa bilərdi. Birdə elə bil, kişi
qəhqəhəsinə bənzəyirdi”. Müsahibim ilk olaraq bunları düşünür.
Tələsik
kənar otağa keçir. Budur, qadın dizlərini yerə atıb hönkürtüylə ağlayır.
– Qəhqəhə ilə hönkürtünü səhv saldığıma görə özümə əsəbiləşdim, ancaq
özümü itirmədim, qadının qoluna girdim və biz digər otağa keçdik. Masada
əyləşdi. Ona soyuq su verdim. (Bu zaman Gülbəsin gözü əlimdəki stəkana sürüşür
və hiss edirəm ki, su həmin qadına mənim əlimdəki stəkanda verilmişdi).
Qadın
sakitləşir və daha sonra öz əhvalatını danışmağa başlayır. Əri vəfat etmişdi.
Qadının barmağındakı üzüyün izi görünürdü. Gülbəs xanım, hadisənin yaxınlarda
baş verdiyini burdan hiss etmişdi. Birdə gözləri dərin bir quyunu xatırladırdı.
Lap Məlikməmmədin düşdüyü quyu kimi. O biri ucunda fövqəladə ağrılar hiss olunan
bir cür durbin. Yalnız sevən birisi bu cür baxa bilərdi. Gülbəs xanım ovcunu
çənəsinə çəkib mənə bunları dedi.
Nazim
Hikmətin şüşə üzərindəki rəsmi onun həyat yoldaşına bənzəyirmiş. Mavi gözləri
ərinin eynisi. Hətta saçlarını da rəsmdəki kimi pərişanmış.
– Onun rəsmini görəndə elə bildim ki, ölmüşəm. Qadın suyundan bir
qurtum içir. Və davam edir.
– Şəkillərini ölümündən bir ay sonra yandırdım. Keçmiş amansızdır.
Adamı qarabaqara izləyir. Sonra əşyalar. Əşyaların üzərində onun əl izlərini
görürdüm. Elə bil hər şeydən onun qoxusu gəlirdi. Elə indicə qarşımda idi.
Həmin an yalnız ölüm haqqında düşündüm.
Onun mənə ölümü xatırladacağı yatsam yuxuma girməzdi.
Beləcə qadın
səndirləyə-səndirləyə oradan çıxır və Gülbəs xanım onu bir daha görmür.
O
baş verən bu hadisənin təsirindən uzun müddət çıxa bilməyib. Elə indi də mənə
danışarkən hiss edirdim ki, eynəkləri "böyüməyə” başlayıb. Aranı sakitləşdirmək
üçün tamam başqa bir mövzuya keçirəm. Görəsən, müsahibimizin rəsmə marağı
haçandan yaranıb?
– Uşaqlıqdan. Atamın təşəbbüsü ilə. O, mənə güvəndi, rəsmə, sənətə
həvəsləndirdi, mən də arxasınca getdim.
– Yəqin ki, əvvəl yaxınlarının rəsmini çəkməyə başlamısan?
– Hə, amma heç biri bu gün məndə yoxdur. Bilmirəm, nədənsə onların
rəsmini yaxşı alındıra bilmirəm. Ya da mənə belə gəlir. Məncə, öz doğmalarımın
rəsmini istədiyim kimi çəkmək üçün daha çox təcrübəli olmalıyam. O rəsmləri nə
zaman istədiyim kimi çəksəm, deməli, içimdəki həqiqəti də tapmış olacağam.
İnsan belədir, ən yaxınındakını çətin qavrayır...
Bu
əsnada Gülbəs xanıma zəng gəlir və söhbətimiz yarımçıq kəsilir. Müştərilərdən
biri məkanın yerini tapmaqda çətinlik çəkir. Buna görə rəssam dostumuz
müştərini qarşılamaq üçün məkandan çıxır, buraları da mənə tapşırır. Mənsə
rəfdəki kitablara cumuram. Burda kiçik, amma dəyərli kitablarla zəngin
kitabxana da var. Başım həmin kitabxanaya qarışmışkən bir anda girişdəki səsdən
diksinib həyata qayıdıram. Yapon turistlər? Hə, qıyıq gözlü dostlarımız bizi
ziyarətə gəlib. Gülümsəyirlər və mən bu zaman öz-özümə deyirəm:
– Yer üzündə hamıya aid ortaq bir dil varsa, o yalnız və yalnız
təbəssüm ola bilər.
Uzaq Şərqdən gələn qonaqlarımızın gülüşünü
aldığım kimi geri qaytarıram. Ünsiyyətimiz isə mənim sınıq-salxaq ingiliscəmlə
baş tutur.
Məkanı
bəyəniblər. Bundan çox şad oluram. Əşyalar haqqında danışıram. Onlar razılıqla
və bəzən heyrətlə məni dinləyirlər. Budur, yenə şüşələrin qarşısındayıq.
Xanımlardan biri barmağını uzadıb Lev Tolstoyu göstərir və dilinin altında
"Anna Karenina” deyir. Digəri Van Qoqa köklənir. Bir-biri ilə Van Qoq haqqında
uzun-uzun söhbətləşirlər. Arada mən unuduluram və məsum-məsum heç nə anlamadan
onları izləyirəm. Beləcə, söhbət daha da qızışır və mübahisə edə-edə astaca
qarşımdan keçib burdan ayrılırlar.
Əllərimi
ovuşdura-ovuşdura içəri otağa keçirəm. Həyat, doğrudan da, qəribədir. Bir azdan
Gülbəs xanım qayıdır. Müştəri də burdadır. Hündür boy, saqqalı bir oğlan.
Gülbəs xanım emalatxana olan otağa girib, başı əşyanı qablaşdırmağa qarışıb.
Kənardan baxıram. Şüşənin üzərində qadın rəsmi. Məsələ məlum oldu. Budəfəki səhnəmizin
də mərkəzində eşq. Ancaq, deyəsən, oğlanın əhvalı yaxşı deyildi. Nəsə özünü
narahat hiss edirdi. Yaxınlaşıb kefini soruşdum:
– Klostrofobiya. Əclaf xəstəlikdir. Bir az sıx yerdə qalan kimi əhvalım
pozulur. İçərişəhərin küçələri də, bilirsiniz də. Dar. Gedirsən, elə hey
gedirsən, gedirsən yol bitmir. Yol bitmədikcə adamın içindən özgə yollar
uzanmağa başlayır. Gözünü yummaq istəyirsən. İstəyirsən nəhəng bir səhra
təsəvvür edəsən, bomboş ətraf, geniş səma, ancaq ayağının altında laxlayan
daşlar səni yenidən İçərişəhərə, bu dar küçələrə qaytarır. Ən çətini bilirsiniz
nədir?
Astaca
əyilib qulağıma dedi.
– Bu cür xəstəliklə kimisə sevmək. Ən çətini bax budur.
Orxan Həsəni