Böyük Sabir nəslinin davamçıları
Bundan əvvəlki məqaləmdə dahi şairimiz Mirzə Ələkbər
Sabirin şəxsi həyatından bəhs etmişdim. İndi isə şairin on bir övladından sağ
qalan üç övladı (Səkinə, Səriyyə, Məmməd Səlim Tahirzadələr) və onların
övladları haqqında bildiklərimi, oxuduqlarımı oxucularımla bölüşmək istərdim. Təəssüf
ki, səkkiz övladının çox erkən həyata göz yumması, onun həyatına və
yaradıcılığına bir zərbə olmuş və şairi çox məyus etmişdi. "Evdə çox zaman
dalğın görünər, özünü söhbətimizi dinləyirmiş kimi göstərirdisə də, söhbətdən
sonra nə barədə danışıldığını sual edərdi”.
M.Ə.Tahirli "Azərbaycan məktəbi” jurnalında 1971-ci
ildə çap etdirdiyi "O, zövqü əməlindən, mükafatı vicdanından almışdır” adlı məqaləsində
M.Ə.Sabirin övladları haqqında yazırdı:
"1. Səkinə xanım -1888-ci ildə doğulmuşdu.
Hazırda sağ, salamat və qıvraqdır. Onun iki qızı, bir oğlu və 7 nəvəsi vardır.
2.Ceyran xanım iki yaşında ikən xəstələnib
vəfat etmişdir.
3. Səadət xanım-üç yaşında ikən xəstələnib
vəfat etmişdir.
4. Səriyyə-Soltan -1890-cı ildə anadan
olub. 1938-ci ildə xəstələnərək Bakıda vəfat etmişdir.
5. Məhəmməd Bağır - beş yaşında ikən xəstələnib
vəfat etmişdir.
6. Zinyət xanım - on bir yaşında ikən xəstələnərək
vəfat etmişdir.
7. Rüxsarə xanım - on yaşında ikən xəstələnərək
vəfat etmişdir.
8. Məşədi Tamam - üç yaş yarım ikən xəstələnərək
vəfat etmişdir.
9. Həcər xanım - bir yaş yarım ikən xəstələnərək
vəfat etmişdir.
10. Məhəmməd Kazım (il yarım sonra isə Məhəmməd
Səlim adlanmış) 1908-ci ildə doğulmuşdur, hazırda sağdır və üç övladı
vardır”.
Şair
haqqında yazılan bütün xatirələrdən (qızı Səriyyə xanımın, Mirzə Cəlilin, Həmidə
xanım Cavanşirin (Məmmədquluzadə) və başqalarının) aydın olur ki, oğlu Məmməd Səlimin
dünyaya gəlişi şairin həyatına daha da ruh vermişdi. Amma oğlunu böyütmək,
oxutmaq Sabirə qismət olmur. Məmməd Səlimin 3-4 yaşı olanda dünyasını dəyişir.
"Mən vücudumda olan ətimi xalqımın yolunda çürütdüm. Əgər ömür vəfa etsəydi,
sümüklərimi də xalqımın yolunda qoyardım” söyləyən şair iki şeydən - ailəsi və əsərlərindən
nigaran getdi. Onları da dostu Abbas Səhhətə tapşırıb getdi.
Baxışları ilə Sabirin ürəyini fəth edən Büllurnisə xanım qaldı tək-tənha.
İndi evin kişisi də, xanımı da olan Büllurnisə xanım ailəni dolandırmalı,
uşaqları bir tərəfə çıxarmalı idi. O, yazıb-oxumağı bacarmasa da, zəhmətkeş,
bacarıqlı qadın olub. Şair hələ sağlığında ömür yoldaşının fədakarlığını "üzüyü
zinətləndirən qaş-daş” misalı ilə qiymətləndirmişdi.
Xoşbəxtlikdən Məhəmməd Səlim də atasının adına
layiq oğul oldu. Əvvəl mədrəsə, sonra Şamaxıdakı yeni üsullu məktəbi bitirən Məhəmməd
Səlim bu təhsillə kifayətlənmədikdə, ailə də onun istəyinə qarşı getmir. O,
Zaqafqaziya Hərbi Hazırlıq Məktəbində və Azərbaycan Dövlət Pedaqoji
İnstitutunda daha mükəmməl təhsil alır. 1938-40-cı illərdə Azərbaycan Dövlət Gənc
Tamaşaçılar teatrına rəhbərlik edən Məhəmməd Səlim 1941-ci ildə müharibəyə
yollanır. Böyük Vətən müharibəsində 1944-cü ilin ortalarına kimi vuruşan Məhəmməd
Səlim, ağır yaralandığı üçün ordudan tərxis olunur. O, bir müddət Azərbaycan KP
MK-də təlimatçı vəzifəsində işləyir və "Uşaqgəncnəşr”ə rəhbərlik edir və yenidən ADPİ-yə (indiki Pedaqoji Universitetə)
qayıdaraq ömrünün sonuna kimi burada müxtəlif vəzifələrdə çalışır. Hətta uzun
illər institutda prorektor da işləyib. Məhəmməd Səlim müəllimin övladları
Gündüz və Sevda Tahirlilər haqqında isə birinci məqaləmdə məlumat vermişdim.
Məhəmməd Səlim Tahirzadənin təhsil almasında və
böyüməsində bacısı Səriyyə xanımın da əməyi olub. "...Öz əlimdə, öz oğlum kimi
böyütdüyüm qardaşım Məhəmməd Səlimi, atamın həyatının son dövründəki müəllimlik
vəzifəsində gördükdə fərəhlə şad oluram. Bakıda ikən oğlundan ötrü burnunun ucu
əsən atamı xatırlayıb, bu xoşbəxt həyatı tək gördüyümə nəhayətsiz dərəcədə təəssüflənirəm”
söyləyən Səriyyə xanımın övladı olmadığı üçün o, qardaşına daha çox meylini
salıb.
Xatirələrdən
və tədqiqat əsərlərindən aydın olur ki, şairin sirdaşı olmuş, həyatında əhəmiyyətli
rol oynamış, "anaşım” deyə böyük və xüsusi məhəbbətlə sevmiş, əzizləmiş qızı Səriyyə-Soltan
1890-cı il aprelin 30-da anadan olub. Səriyyəyə yazıb-oxumağı da atası öyrətmişdir.
Səriyyə uşaqlıqdan dilli, qayğıkeş və möhkəm hafizəli bir qız idi. Sabir
yazdığı şerləri ilk əvvəl ona oxuyarmış. Bu səbəbdən də həmin şerlərin hamısını
Səriyyə əzbər bilirdi. Səriyyə atasının sağlığında təhsilli, mədəni Mirzə
Abbasqulu adlı bir gənclə ailə həyatı qurmuş, övladları olmasa da,
ayrılmamışlar. Hətta şairin əsərlərinin ilk dəfə çap edilməsi üçün cəhdi də Səriyyə
xanım edir. "Atasının ailədə həmişə gülərüzlü olduğunu görən Səriyyə, bir dəfə onun
qüssəli olduğunu xatırlayır. Səriyyə onun qılığına girərək səbəbini öyrənir. Məlum
olur ki, əsərlərini çap etdirmək istəyən atasının lazımi qədər vəsaiti olmadığı
üçün qüssələnmişdir. Səriyyə də israrla öz gəlinlik bəzəklərini atasına verib,
heç olmasa seçilmiş şerlərin çap olunması qərarına onu vadar etmişdir. Çap
olunası şerləri ata və qız birlikdə seçmiş və xərcini də birlikdə
hesablamışdılar. Lakin malik olduqları imkan bu xərcləri tam ödəyə bilməmişdi,
Sabirin vəfatına kimi bu niyyətləri icra olunmamış qalmışdı”.
M.Ə.Sabir dünyasını dəyişdikdən sonra da onun bu arzusunu ilk dəfə yenə
də Səriyyə xanımla onun ömür yoldaşı Mirzə Abbasqulu bəy həyata keçirmişdir. Bu
haqda Səriyyə xanım xatirələrində yazırdı: "Sonradan Mirzə Abbasqulunun vasitəsilə
həmin hissə anamız Büllurnisənin adından nəşrə verildi”. Ədəbiyyatşünas Əziz
Mirəhmədov yazırdı: " Səriyyə-Soltan həm də "Hophopnamə”nin xilaskarı oldu”.
Professor Ş.Hüseynov yazır: "1914-cü ildə çox böyük əzab-əziyyət, uzunmüddətli
kampaniya nəticəsində Sabirin əsərlərinin az-çox tam külliyyatını nəşr etmək
mümkün oldu”. Bu sevinci şair görə bilməsə də, sevimli qızı Səriyyə-Soltan
gördü. Deyilənə görə, kitabı öpüb bağrına basıb deyirmiş: "Daha rahat ölə bilərəm.
Atamın ən böyük arzusu çin oldu”. Səriyyə-Soltan 1938-ci ildə 48 yaşında vəfat
edib.
Mətbuatşünas alim Sabir Gəncəlinin (Məmmədov)
yazdığına görə, M.Ə.Sabirin nəvələri də Böyük Vətən Müharibəsində vuruşublar.
Onlar şairin böyük qızı Səkinə xanımın övladları olub. "Ağa Abdulla Krım cəbhəsində
vuruşmuş, Həsən ilk döyüşlərdə iki əlini itirib əlil qalmış, Naibə Qara dənizin
sahillərində, Qasım isə 409-cu atıcı diviziyanın tərkibində şanlı döyüş yolu
keçmişlər”.
Qasım babası M.Ə.Sabir kimi, şerə, ədəbiyyata meyilli olmuşdur.
İxtisasca filoloq olan Qasım müəllim 1963-cü ildə dissertasiya müdafiə edib,
filologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi alıb. Qasım müəllim də dayısı Məhəmməd
Səlim kimi uzun illər ADPİ-də işləyib. Bacısı Naibə isə 1935-ci ildə Bakıda
Tibb Texnikumunda tibb bacısı peşəsinə yiyələnib. Elə müharibəyə də tibb bacısı
kimi gedib. 1941-ci il iyul ayının 24-də ordu sıralarına çağırılan Naibə xanım
Qara Dəniz Donanmasının tərkibində olan bir çox hospitallarda, hərbi dəniz
bazasının sanitar bölməsində xidmət etmiş və baş leytenant rütbəsinə layiq
görülmüşdü. Naibə xanım müharibədən sonra təhsilini Azərbaycan Dövlət Universitetinin
(BDU) hüquq fakültəsində davam etdirmiş və uzun illər Bakı şəhərinin müxtəlif
rayonlarında hakim işləmişdir.
"Müqəddəslik
və paklıq timsalı” olan dahi şairin övladları və nəvə-nəticələri də onun adına,
amalına layiq olmuşlar. Şair demişkən:
İş
apar, baş gedərsə qoy getsin,
Ad
qalır, bəs deyilmi millət ilə!
Qərənfil
Dünyaminqızı
Əməkdar jurnalist