Boyuna görə instituta qəbul etmirdilər
Amma Rolan Bıkov
sonradan tanınmış aktyor və rejissor oldu
Ensiklopediyalarda
onun adı və soyadı «Görkəmli sovet və rus aktyoru, teatr və kino rejissoru,
ssenarist və müəllim» kimi yazılır. Rolan Bıkovu çox vaxt analitik və mütəfəkkir
də adlandırırlar. Haqqında ən çox səslənən fikir isə "Adi qeyri-adi adam” sözləridir.
Əslində onun
soyadı Qordinovskiy olmalı idi. Amma polşalı atası təhlükəsizlik orqanlarının
xarici şöbəsində xidmət etdiyindən Almaniyaya növbəti səfərindən sonra bu adı
özündə saxlamağa qərar verib və Anton Bıkov olub. Oğlu Rolan isə pasportu
yazılanda səhv üzündən uzun illər "Roland” adı ilə yaşayıb.
90 illik
yubileyində Rusiya mətbuatı məşhur rejissoru "Məşhur rejissor və aktyor «90-cı
illərin dəhşətləri»ni əvvəlcədən söyləyib”- deyə başlıqlarla anır.
Uzaqgörmə qabiliyyəti
Bıkovlar ailəsində
iki oğlan böyüyürdü. Valideynləri bir neçə ildən sonra boşanırlar. Bundan sonra
oğlanlar atalarını görməyiblər. Bəzi şayiələrə görə Anton Bıkov müharibədə
ölüb. Başqa bir versiyaya görə – Anton Mixayloviçin ikinci bir ailəsi olub.
Boşanmadan sonra
yəhudi anası övladlarını da götürüb Moskvaya köçüb. İkinci Dünya müharibəsinin əvvəlində
Yoşkar-Olaya evakuasiyaları nəzərə alınmasa, oğlanların uşaqlığı Moskvada
keçib. Paytaxtda olduğu müddətdə Rolan Bıkovun uzaqgörmə qabiliyyəti meydana
çıxır. Oğlan yaxın gələcəkdə baş verəcək hadisələri başqalarına proqnoz etməyə
başlayır. Öz taleyini öyrənmək istəyənlər Bıkovların evinin önündə növbəyə
düzülürdü. Proqnozlara etiraz Bıkova baha başa gəldi. 1943-cü ildə Moskvaya
qayıtdıqdan sonra Rolan sinir sisteminin pozulması üzündən xəstəxanaya
düşdü.
Rolanın böyük
qardaşı – Geronim tibb təhsili aldı, professor, elmlər doktoru oldu. Gənc alim
Vişnevski adına Cərrahiyyə İnstitutunda radioaktiv diaqnostika laboratoriyasına
rəhbərlik etməyə başladı.
Rolanı isə daha
çox incəsənət cəlb edirdi. İstedadına etiraz etməsələr də, boyuna görə
institutlar onu qəbul etmirdi. Ancaq Boris Şukin adına məktəbin müəllimləri gəncin
gözlərindəki parlaqlığı və xarizmasını sezib onu məktəbə qəbul etdilər. Onlar gəncin
antropoloji xüsusiyyətlərinə deyil, istedadına üstünlük verməyi qərara aldılar.
Bir aktyor və
rejissor kimi gələcək məzun bir çox teatrlarla əməkdaşlıq edir. 1949-cu ildə
«Sangigiyena» zavodunun həvəskar teatrını qurur. İki ildən sonra isə 8 il
çalışdığı Moskva Gənclər Teatrında işə düzəlir.
Bu müddət ərzində
sənətçi «Pavlik Morozov», «Həyatdakı yer», «Göyçək oğlan», «Yeni geyim» və «Təmiz
əllər» tamaşalarında oynayır. Korney Çukovskinin «Sehrbazlar nədən bəhs edir»
şeirinə hazırlanmış pyesdə Rolan Bıkov ilk dəfə Barmeley obrazında çıxış edir.
Moskva Gənclər Teatrından ayrıldıqdan sonra, 1959-cu ildə mövsüm ərzində Leninqrad
«Lenkom»una rəhbərlik edir. Rolan Bıkov rəsmi icazə olmadan Moskva Dövlət
Universitetində həvəskar Tələbə Teatrını yaradır. Bu özbaşınalığına görə çox əziyyət
çəkir. Onu həbs edəcəkləri ilə hədələyirlər. Amma bu zamanlar bürokratik sistem
olduğundan Bıkovun bu hərəkətinə görə hansı şöbənin cavabdeh olduğunu araşdıra
bilmirlər. Məşhur teatr aktrisası Alexandra Yabloçkina rejissora haqq
qazandırır və teatr mövcud olmaq hüququ qazanır.
Daha sonralar
Rolan Antonoviç «Mosfilm» kinostudiyasında «Yunost» dərnəyinin aktyoru,
rejissoru və bədii rəhbəri kimi çalışır, eyni zamanda, Rolan Bıkov Fondu adını
alan Ümumittifaq Uşaq və Gənclər üçün Kino və Televiziya Mərkəzinin direktoru
olur.
Kiçik epizodla geniş imkanlar
50-ci illərin
ortalarında Rolan Bıkov kinoda debüt edir. Bir çox aktyor kimi o da epizodik
rollardan başlayır. Rolanın ilk işi «Pedaqoji poema», «Yol və qismət», «Cəsarət
məktəbi» filmləri olur. Qoqolun «Palto» filmində Akakiy Akakiyeviç Başmaçkin
rolu ilə bərabər rejissorluğu da əla alınır.
Bu filmin
ardınca aktyorun ekranda çox maraqlı rolları görünür. «Atəşi özümüzə yönləndiririk»
və «İki dost xidmət edirdi» hərbi dramlarını, «Mən Moskvada gəzirəm», «Böyük tənəffüs»
və «Balzaminovun evliliyi» komediyalarını, «Son dinpərəstlik», «Andrey Rublyov»,
"Müqəvva” kimi filmləri onu kinosevərlərə təkcə tanıtmır, həm də sevdirir.
Rolan Bıkov gənclər
üçün filmlərə də çəkilir. "Aybolit 66”, "Qırmızıpapaq haqqında” və
s. filmlərdəki rolları gənc auditoriyanın marağına səbəb olur. O, kiçik
epizodla geniş imkanları göstərə bilir.
Rolan Bıkov
haqqında danışanda onun rejissorluq işlərini xüsusi vurğulamaq lazımdır. O, ilk
dəfə kamera arxasına 1962-ci ildə keçib və "7 dayə” filmini çəkib. Bir il sonra
daha bir şən film – "Yay keçib getdi” ekran əsərini çəkir və Kann
kinofestivalının gənclər müsabiqəsinin əsas mükafatını qazanır. Bundan sonra rejissor uşaq kinosuna diqqət
yönəldir: "Aybolit 66”
"Diqqət, tısbağa” məktəb hekayəsini və "Avtomobil, skripka və köpək Klyaksa”
ailə müziklini çəkir.
Rejissorun ən
baxımlı ekran əsərlərindən biri sosial drama hesab edilən "Müqəvva” filmi
sayılır. Bıkov baş rola Kristina Orbakayteni çəkir və özü də onun babası rolunu
oynayır. Bu filmdə Yuri
Nikulin kinoda sonuncu tammetrajlı filmdə rolunu oynayır. 1986-cı ildə film
Dövlət Mükafatına layiq görülür və Laonda kinofestivalda iştirak etmək hüququ
qazanır.
Rolan tez-tez, bəzən
də gözlənilməz rollarda öz çəkdiyi filmlərində görünürdü. Məsələn, "Diqqət,
tısbağa” filmində özünə qadın rolu götürür, "Avtomobil, skripka və köpək
Klyaksa” filmində dörd personajı oynayır.
Rejissor son illər
qısametrajlı filmlər çəkir. "Mən bura bir daha qayıtmayacağam” filmi bu janrın ən
gözəl nümunəsi hesab edilir. Film içkili anası tərəfindən tez-tez evdən qovulan
qız haqqında idi. Tamaşaçılar bu filmə laqeyd qalmırdılar. Film bir neçə
kinofestivalın mükafatını qazanır. Filmin qəhrəmanı – Daşkənd uşaq evində tərbiyə
alan Nina Qonçarovaya "Disneyland”ə səfər etmək üçün "putyivka” verilir.
Ninanın anasını Rolanın həyat yoldaşı Yelena Sanayeva oynayırdı. Sosial drama
rejissorun qısametrajlı film kimi son işi olur.
Daha çox yaradıcı həyat
Rolan Bıkovun şəxsi
həyatı daha çox yaradıcılığı ilə bağlı idi. Rejissor iki dəfə evli olub.
Ustadın birinci həyat yoldaşı «Aybolit 66» nağılındakı Çhi-Çhi meymununun rolu
ilə tanınan aktrisa Lidiya Knyazyeva olub. Lidiya SSRİ Xalq artisti adına layiq
görülən Travesti rolunun yeganə nümayəndəsi idi. Cütlüyün övladı olmadığından
Oleq adlı bir oğlanı övladlığa götürürlər. Həmin uşaq onlarla yalnız 4 il
yaşayıb, sonradan xəstəlikdən vəfat edib.
Aktyorun ikinci
evliliyi «Buratinonun sərgüzəştləri» uşaq filmindəki pişik Bazilio və tülkü
Alisanın aktyor duetini yaratdığı Yelena Sanayeva ilə baş tutur. Əvvəlki
evliliyindən Yelenanın Pol adlı bir oğlu var idi və Rolan həmn uşağı öz övladı
kimi böyüdür.
Hazırda Pavel
atalığı kimi kinematoqrafiya sahəsində çalışır. İzləyicilər Paveli «Kaunas
Blues», «Son həftə sonu», «Sıfır kilometr», «Oyunda» filmlərindən tanıyırlar.
Bestseller gündəliklər
Kinosevərlərin
Rolan Bıkovun "Döyüldüm- yenidən başladım” adlı gündəlikləri ilə tanış olmaq
imkanı var. Rejissorun dul qadını Yelena Sanayeva haqqında "həyat yoldaşının qəbrinə
sadiq qalıb: mərhum ərinin gündəliklərini səylə dərc edir” deyə istehza ilə
söylənilir. Deyirlər ki, bütün bu səylər pul naminədir. Ancaq fakt budur ki, Rolan
Bıkovun gündəlikləri bestseller kimi tanınır. Təkcə keçən il nəşr olunan son
kitabın tirajı üç min nüsxə olub. Budur, 11 mart 1959-cu il tarixli qısa bir
yazı: «Nədənsə demokratiyanın bədnam ideyası görünməyə başladı. Bu yeni
demokratiya demək olar ki, mənə Alyoşa Batalov kimi göründü: "yaxşılar haqqında
davamlı söhbət, yaxşıların tərifi, amma əslində «bacardığınız qədər
bir-birinizi yeyin, sənsə özünü xilas etməyə çalış». Və ya əksinə: mənə
toxunmağa cəsarət etmirsən – bizdə demokratiya var. Mənə elə gəlir ki,
diktatura daha faydalı və ədalətlidir…».
Qeyd edək ki,
"havaların” mülayimləşdiyi Xruşşov dövründə hər kəs diktaturanı lənətləyir və
demokratiyaya can atırdı. Sonra hamıya «bəlli oldu» ki, bu vaxt hər şey yaxşı, ədalətli
olacaq və hamı xoşbəxt yaşayacaq. Bıkovun uzaqgörənliyi daha kəskin idi: onun
90-cı illəri dəqiqliyi ilə təsvir etməsi yaşananlara uyğun idi.
Elə həmin illərin
ortalarında Rolan Bıkova ağciyər xərçənginin ağır forması diaqnozu qoyulur.
1996-cı ildə rejissor əməliyyat olunur. Lakin əməliyyat onun ömrünü yalnız iki
il uzadır. 6 oktyabr 1998-ci ildə Rolan Antonoviç Moskva xəstəxanalarından
birində dünyasını dəyişir. Görkəmli rejissor Novodeviçye qəbiristanlığında dəfn
olunur.
Rusiya mətbuatından tərcümə etdi
Təranə Məhərrəmova