Bir ölkə qocalar diyarına çevrilirsə...
Yaponiya hökumətinin keçirdiyi
sorğunun nəticələrinə görə, ölkədə 65 və daha yuxarı yaşlı insanların sayı
rekord həddə çatıb. Sentyabrın 16-da qeyd edilən Ahıllara Minnətdarlıq Günü
ərəfəsində dərc edilən son məlumata görə, ölkədə belə insanların sayı 35 milyon
88 min nəfər təşkil edib. Bu, əvvəlki ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə
320 min nəfər çoxdur. Məlumatda qeyd edilir ki, yaşlı insanların cəmiyyətdə
nisbəti 28,4 faizə bərabər olub ki, bu da ötən ilki göstəricidən 0,3 faiz
artıqdır. BMT-nin son məlumatına görə, bu, bütün dünyada yaşlı əhalinin ən
yüksək nisbətidir. Yaponiyadan sonra həmin göstərici İtaliyada 23 faiz,
Portuqaliyada isə 22,4 faiz təşkil edir. Əhalinin Məskunlaşması və Sosial
Təminat Milli Tədqiqat İnstitutunun proqnozlarına görə, 2040-cı ildə Yaponiyada
yaşlı əhalinin sayı 35,3 faizə bərabər olacaq. Nazirliyin məlumatında, həmçinin
bildirilir ki, ötən il yaşlı işçilərin sayı 8,62 milyon nəfər təşkil edib və
bu, ümumi işçi qüvvəsinin 12,9 faizinə bərabərdir. Hər iki göstəricinin də
rekord olduğu bildirilir. Onu da qeyd edək ki, yüzillik
yubileyini qeyd edən yaponiyalıların sayı ölkə tarixində ilk dəfə olaraq 70 min
nəfəri ötüb, onların böyük əksəriyyətini isə qadınlar təşkil edir. Onlardan
8463 nəfəri kişi, 62700 nəfəri isə qadındır. Uzunömürlülərin sayında artım
tempi rekordu son 49 ildir ki, daim yenilənir. Bu sahədə tədqiqatın başladığı
1963-cü ildə ölkədə yüz yaşdan yuxarı vətəndaşların sayı cəmi 153 nəfər idisə,
son 30 il ərzində isə onların sayı 23 dəfə artıb. Nazirliyin fikrincə, uzunömürlülüyün əsas səbəbi tibbi
xidmət texnologiyalarında baş verən inkişaf və sağlamlığı möhkəmlənməsi üçün
edilən cəhdlərdir. Hakimiyyət yaşlı insanların sağlam həyat yaşamaları üçün
dəstək verəcəyini də vəd edib.
Əslində, qeyd
edilən məsələ hazırda bir çox inkişaf etmiş ölkələr üçün keçərlidir. Aparılan
araşdırmalara əsasən bir sıra ölkələrdə uzunömürlülük mövzusu aktuallaşıb.
Təbii ki, bu, demoqrafik göstəricilərə də təsirsiz ötüşmür. Maraqlıdır, bir
ölkədə yaşlı insanların sayının artmasının nə kimi müsbət və mənfi tərəfləri
var və bununla bağlı Azərbaycanda durum
necədir?
Sosioloq Əhməd Qəşəmoğlu bu məsələnin son dönəmlər aktual olduğunu qeyd etdi:
"Çünki hazırda yer üzündə elə proseslər gedir ki, hamı əhalinin artımının
qarşısını almaq üçün çalışır. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 1994-cü ildə
Qahirədə keçirilən böyük konfransında da əhalinin artımının azaldılması əsas
müzakirə mövzusu idi. Etiraf etmək lazımdır ki, dövlətlər əhalinin hədsiz
artımından çox narahatdırlar. Buna əsas səbəb kimi isə yer üzərində olan
resursların çatışmazlığını göstərirlər. Ona görə, hazırda böyük bir siyasi iş
gedir və bu, müxtəlif yollarla həyata keçirilir. Maarifləndirmə işləri görülür,
müharibələr aparılır. Yəni müharibələrin genişlənməsinin bir səbəb də yer kürəsində əhali artımının
qarşısını almaqdır”.
Sosioloq ölkədə
yaşlı insanların sayındakı artımın müsbət və mənfi tərəflərində də danışdı: "Yaşlı
əhalinin sayının artmasının müsbət tərəfi odur ki, demək, həmin ölkədə yaşayış
səviyyəsi, tibbi sahədə göstərilən xidmət, coğrafi şərait olduqca yaxşıdır.
Amma bu məsələnin qorxulu tərəfi də var. Belə ki, biz doğulan uşaqların sayının
azalması hesabına yaşlıların sayının artdığını müşahidə ediriksə, bu, həqiqətən
qorxuludur. Ona görə ki, bir tərəfdən də vergi ödəyicilərinin sayı azalır.
Vergi ödəyicilərinin sayı azalanda, həmin yaşlı adamlara təqaüdün verilməsində
dövlət problemlərlə üzləşir. İşçi qüvvəsinin, vergi ödəyicilərinin az olduğu
halda, dövlət yaşlı nəslə təqaüd ayırmalarında əziyyət çəkir. Bu zaman ölkə
bəzi məcburiyyətlər qarşısında qalır. Məsələn, sərhədlərini başqa ölkədən olan insanlara
açmağa, yeni işçi qüvvəsi qəbul etməyə məcbur olur. Bu da etnik tərkibin
dəyişməsinə gətirib çıxardır. Etnik tərkibin dəyişməsi isə böyük təhlükə
deməkdir. Çünki biz bu təcrübəni tarixən yaşamışıq. Ölkənin mədəniyyət, siyasət
sistemində dəyişikliklər olur”.
Müsahibimiz deyir
ki, yaşlı insanların sayındakı artımı azaltmaq mümkün deyil, amma bunu tənzimləmək
mümkündür: "Yaxşı olardı ki, yeni doğulan uşaqların sayında artım olsun. Çox
təəssüf ki, son dönəmlər qurulan ailələr
bir uşaqla kifayətlənirlər. Bir və ya iki uşaq da artıma təsir göstərmir. Hər
ailədə 3 uşağın olması ideal göstəricidir”.
İqtisadçı Pərviz Heydərovdan bu
məsələnin iqtisadi tərəflərini soruşduq.
Ekspert qeyd etdi ki, bu məsələnin iqtisadiyyata nə kimi xeyir və ya
ziyanının olduğu müzakirə etmək bir qədər düzgün deyil: "Hər bir vətəndaşın
əmək qabiliyyətli olan dövrü olur. Bu yaş həddi müxtəlif ölkələrdə fərqli cür
müəyyən edilir. Məsələn, bizdə pensiya yaşı 65, amma Avropanın inkişaf etmiş
ölkələrində 68, 70 yaş götürülür. Əhalinin içərisində yaşlı insanların çoxluq
təşkil etməsi bilavasitə ona işarə edir ki, dövlət pensiya yaşını qaldırsın. Hazırda
Avropa ölkələrində yaşlı nəslin çoxluq təşkil etməsi səbəbi ilə orada pensiya
yaşı 70-dən də yuxarıdır. Bu mövzunun iqtisadiyyata nə kimi xeyri və ya ziyanın
olduğu müzakirə etmək bir qədər düzgün deyil. Çünki bu, pensiya yaşına aid
məsələdir. Son olaraq qısaca deyim ki, ölkə iqtisadiyyatı nə qədər yaxşı
inkişaf edərsə və əhalinin gəlirləri nə qədər çox olarsa, bu, gələcəkdə yaşlıların
pensiya məbləğinin yüksək və daha uzunmüddətli olmasına şərait yaradar. O zaman
yaşlı insanların sayının çoxluq təşkil etməsi cəmiyyət, iqtisadiyyat və dövlət üçün yük
sayılmaz”.
Günel
Azadə