Bir kampaniya ilə həll edilməyəcək problem
Bir neçə gün öncə Qəbələ rayonunda
üç uşaq anasının xüsusi amansızlıqla qətlə yetirilməsi tez-tez baş verən bu qəbil
cinayətlərə etiraz fonunda sosial şəbəkə istifadəçilərini bir kampaniya
ətrafında birləşməyə sövq etdi. "Qadın qətllərinə son”, "Qadınlara qarşı zorakılığa
yox deyək” kimi statuslar paylaşıldı, bu statuslara çoxsaylı şərhlər yazılmağa başlandı.
Şübhəsiz ki, artan silsilə ilə gedən bu tip cinayətlərə qarşı hər hansı ictimai
qınağın eşidilməsi müsbət haldır. Yəni geniş mənada olmasa da, bir şəbəkə
çərçivəsində cəmiyyətin şiddətə etiraz formasının səsləndirilməsidır. Ancaq bu
məsələnin bir, həm də sual doğuran tərəfidir: sosial şəbəkə çərçivəsində
səslənən etiraz və qınaqlardan ibarət kampaniya ilə bu cür cinayətlərin
qarşısını almaq mümkündürmü? Ailə daxilində və ya xaricində baş verən qətl
hadisələri Facebook istifadəçilərinin "qətllərə son!” çağırışları ilə kəsilə
bilərmi? Bir az qlobal yanaşsaq, ümumiyyətlə, bu tip cinayətlərin baş
verməsinin səbəbini necə üzə çıxarmaq olar? Niyə qadınlar kişilər tərəfindən,
bəzən də kişilər əks cins tərəfindən şiddətə məruz qalırlar? Uzun illər bir dam
altında yaşayan, böyütdüyü körpələrin başına birgə sığal çəkən cütlüklər niyə
birdən bıçağa və ya silaha əl atırlar?
Nəzərə alsaq ki, qadınlara qarşı
zorakılıq halları, xüsusən qətl hadisələri bütün dünya ölkələrində baş verir,
onda vəziyyətin nə qədər mürəkkəb olduğunu təsəvvür etmək çətin deyil. Cənub-Şərqi
Asiya və Avropa ölkələri, İsrail, ABŞ, Cənubi Koreya, Avstraliya kimi ölkələrdə
hətta, rifah halı yüksək olan ailələrdə belə, zorakılıq halları yaşanır. Ailə
üzvləri arasında fiziki, emosional, psixoloji zorakılıq halları, təhqirlər,
alçaldılmalar var. Hətta vəziyyət o yerə gəlib çatıb ki, insanlar sakitcə
bir-birindən ayrılmağı az qala toy-bayram kimi qələmə verirlər. Qətl hadisələri
amansızcasına çoxalır. Qadınların öldürülməsi hallarının çoxu onların
partnyorları, həyat yoldaşları, vətəndaş nikahında yaşadıqları insanlar və ya
sevgililəri tərəfindən baş verir. Avropada baş verən bu cür cinayətlər Avropa
Komissiyasını bütün Avropa İttifaqı ölkələrində insan haqları üzrə vahid tədqiqatlara
başlamağa məcbur edib. Təəssüf doğuran hal budur ki, xüsusən son 10 il ərzində
zorakılıq halları və qətl hadisələri özünün pik nöqtəsinə çatıb. Sosioloqlar,
psixoloqlar çaşbaş qalıblar.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatları da qadınlara qarşı zorakılıq
hallarının planetin hər bir bucağında baş verdiyini və get-gedə artığını deyir.
Yəni qadına nifrət edən kişinin kasıblığı və varlılığı, Şimalda və ya Cənubda
yaşaması problemin yaranmasında rol oynamır. Şiddəti və ya qətli törədənlər nə
xüsusi millətə, nə də inama malik deyillər – onlar hamı kimi cəmiyyətlərin adi
insanlarıdır.
Əgər hansısa bir ailədə bu
hadisə baş veribsə...
Sosioloqlar, psixoloqlar, ekspertlər və ziyalılar narahatlıqlarını
ifadə edərək artıq cəmiyyətdə SOS siqnalı verməyin zamanı çatdığını
bildirirlər. Yəni əgər cəmiyyətdə bu cür hadisələr baş verirsə, onda vəziyyət
psixoloji, sosioloji, iqtisadi cəhətdən diqqətlə öyrənilməlidir. Elmi-tədqiqat
institutları, sosioloji mərkəzlər bu məsələ ilə məşğul olmalıdır.
Milli Məclisin Ailə, Qadın
və Uşaq Məsələləri Komitəsinin üzvü Sahibə Qafarova qadın
hüquqlarının qanunvericiliklə qorunduğunu deyir: «Təbii ki, üç uşaq anasının
qətlə yetirilməsi sıradan bir hadisə deyil, vəhşicəsinə baş verən cinayətdir.
Bizim cəmiyyətimizdə bu cür hadisələrin baş verməsi düzgün deyil. Baş verən
cinayətlə bağlı hüquq-mühafizə orqanları araşdırma aparır. Əgər hansısa bir
ailədə bu hadisə baş veribsə, onu bütün insanların ayağına yazmaq düzgün deyil.
Cəmiyyətin mədəni səviyyəsinin artması, qadınların öz hüquqlarını bilməsi çox
vacibdir». Azərbaycanda ailələrin qorunması istiqamətində mühüm addımların
atıldığını qeyd edən millət vəkili bəzən bu cür cinayətlərin baş verdiyini də
təəssüflə bildirir. Belə ki, Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi
ölkənin bütün regionlarında kampaniyalara qoşulur, «Ailə günü» keçirir,
Azərbaycanın ailə modelindən danışır: "Ancaq bəzən bu cür hadisələr də baş
verir. Bir milyondan, ya yüz mindən bir nəfər bu hadisəni törədir, amma həmin
bir nəfər ölkəmizdə görülən bütün yaxşı işlərə kölgə salır».
Xüsusi müalicə lazımdır
Professor Əjdər Ağayev qadın
qətlləri ilə bağlı sosial şəbəkələrdə aparılan kampaniyanın problemi həll edə
biləcəyinə inanmasa da, bunu müsbət hal kimi dəyərləndirir: «Düzdür, internetdə, sosial şəbəkələrdə ayrı-ayrı insanların qadın
qətllərinə etiraz etməsi mənfi hal deyil. Bəlkə kimlərsə bu statusları oxuyub
düşünəcək və ictimai qınağı qəbul edəcək. Ancaq ictimai qınaq bu məsələdə
həlledici deyil. İlk növbədə bu hadisələrin törənməsi səbəbi meydana çıxmalı,
diaqnoz qoyulmalı və profilaktik tədbirlər görülməlidir. Bu məsələ ilk növbədə
hökumətin diqqətində olmalı, ictimai təşkilatlar, vətəndaş cəmiyyəti bununla
bağlı müəyyən təsir göstərməlidirlər. Kimisə öldürən insanların sosial
şəbəkələrdə aparılan kampaniyadan xəbərləri yoxdur. Çünki onlar başqa dünyanın
insanlarıdır». Ekspert hesab edir ki, qətl baş verən ərazidə həmin rayonun
rəhbərliyi, fəaliyyətdə olan təşkilatlar hadisənin başvermə təfərrüatlarını
öyrənməlidirlər: «Niyə mənim rayonumda və ya məhəlləmdə bu hadisə baş verir?» -
deyə narahatlıq keçirməlidirlər. Bu hadisənin müxtəlif xarakterik
xüsusiyyətləri və səbəbləri olmalıdır. Bu səbəbləri bilmədən hadisənin nədən
törəndiyi haqda mülahizə yürütmək və ya «Qətllərə yox!» deməklə bu tip
hadisələri dayandırmaq mümkün deyil. Sadəcə, «yox» demək də ictimai qınaqdır və
bunun da təsiri ola bilər. Amma cinayətin aradan qaldırılması xüsusi müalicə
tələb edir. Bunun üçün də qeyri-hökumət təşkilatları birləşərək diaqnozu tapmalı
və lazımi proqramla hərəkət etməlidirlər».
Sosioloq Əhməd Qəşəmoğlununfikrincə, sosial şəbəkələrdə keçirilən bu tip kampaniyalarla belə cinayətlərin
qarşısını almaq mümkün deyil. Belə ki, cəmiyyətin, sosial proseslərin öz
qanunauyğunluğu var: «Mən hələ 10 il bundan əvvəl mətbuata müsahibələrimdə "hansı
cəmiyyətdə get-gedə maddi dəyərlər daha aktiv rol oynamağa başlayır, orada
mütləq gərginliklər yaranır və çoxalır” deyirdim. Cəmiyyətdə o zaman rahatlıq
yaranır ki, orada mənəvi dəyərlər önə keçir. Əgər bu, cəmiyyətin
qanunauyğunluğudursa, hər hansı kampaniya ilə bu problemin həllində heç bir iş
görmək olmaz. Bıçağı çıxarıb həyat yoldaşını qətlə yetirən insana kampaniya nə
təsir edəcək? Sadəcə bu cür məsələlərin həllində cəmiyyətin özündə dəyişiklik
olmalıdır. Bunun üçün cəmiyyətdə mənəvi dəyərlər get-gedə daha fəallaşmalı, önə
keçməlidir”. Sosioloq sovet cəmiyyətini xatırlayaraq o zaman çoxlu çətinliklərin
olmasına baxmayaraq, insanlar arasında bu cür qətl hadisələrinin baş vermədiyini
deyir: "İndi cəmiyyət get-gedə mürəkkəbləşir. Biz sosial şəbəkələrdə,
cəmiyyətdə, hadisə baş verməzdən öncə psixologiyamızda immunitet rolunu oynaya
biləcək işlər həyata keçirməyə məcburuq. Bunun üçün də yeganə yol bu işləri
fəhmlə yox, elmi metodla həyata keçirməkdir».
Şiddət dünən də vardı, bu
gün də var
Psixoloq Elnur Rüstəmov də hesab
edir ki, bu cür cinayət hadisələrinin həlli sosial şəbəkələrdə çözülmür: "Çünki
sosial şəbəkələrdəki müzakirələrə nəzər salsaq, görərik ki, onlar müzakirə yox,
ittihamlardır: «Problem belə həll olunmur. Çünki problemə yanaşma tərzi var:
nədən qaynaqlanır, hansı səbəbdən baş verir. Sosial şəbəkələrdə kimə necə sərf
edirsə, o cür də rəy yazır. Bu məsələ gender bərabərliyi çərçivəsində deyil, sırf
feministik yanaşma tərzində həll edilir. Bu da tərəflərin münasibətini
düzəltməyəcək, əksinə, daha da dərinləşdirəcək». Psixoloqun fikrincə, bu cür
hadisələrə qarşı mübarizə aparmaq üçün dəyirmi masalar, seminarlar, treninqlər
təşkil olunmalıdır: «Sosial şəbəkə istifadəçilərindən kimsə gedib o ailəyə baş
çəkibmi, kimsə uşaqlarla söhbət edibmi? Kim kimdən nə eşidirsə, onu müzakirəyə
çıxarır. Bu, etik deyil. Şiddət dünən də vardı, bu gün də var. Zorakılıq təkcə
fiziki zorakılıqla məhdudlaşmır, eyni zamanda, psixoloji, hüquqi zorakılıqlara
məruz qalanlar da var. Məgər Azərbaycan kişisi qadın tərəfindən şiddətə məruz
qalmır? Sadəcə, bizdə əgər bir hadisəni kişi törədirsə, ona fərqli yanaşma var.
Ancaq məsələ bu cür həll olunmur. Boşanmalarla bağlı statistikaya nəzər salın.
Boşanmaq istəyənlərin 60-70 faizi qadınlardır. Niyə bunları müzakirəyə
çıxarmırlar?” Psixoloq hesab edir ki, məişət zəminində baş verən zorakılıqlar
pislənməlidir, ancaq bu hadisələrin kütləvi şəkildə müzakirə olunması da yaxşı
hal deyil: "Sadəcə, təbliğatı məsələlər gücləndirilməlidir. KİV-də bununla
bağlı materiallar çoxalmalı, sosial çarxlar hazırlanmalıdır».
Ekspertlər, sosioloqlar,
psixoloqların məsələyə münasibətdə fikirləri birmənalı səslənsə də, əslində
çıxış yolu kimi söylənən təkliflər o qədər effektli görünmür. Cəmiyyəti deqradasiyadan
qorumaq üçün ciddi islahatlara ehtiyac var. Bir halda ki, bu cür zorakılıqlar
dünyanın problemidir, onda təhlükə kifayət qədər böyükdür. "Qətllərə son” isə
bu vəziyyətdə hələ ki yalnız çağırış ola bilər...
Təranə Məhərrəmova