Bəlkə susaq?
Kitab oxumağa 5
yaşımdan başlamışam. Evdə anamın kitablarının hamısını oxuyub bitirdikdən sonra
(kiril əlifbasıyla özü də) məktəbin kitabxanasından kitab daşımağa başladım
evə. Məktəb kitablarımızla yanaşı hər gün bədii ədəbiyyat oxuyur, hərdən heç
dərslərimi hazırlamamış elə bədii kitabları oxuyurdum. Bütün müəlliflər demək
olar ki, kişilər idi. Oxuduğum yeganə qadın müəllif Xurşidbanu Natəvan idi.
Onun qəzəllərindən də heç nə başa düşmürdüm demək olar.
Təxminən 2007-ci ilə qədər mənə elə gəlirdi
ki, yazıçılar və şairlər hamısı kişilərdir. İlk dəfə Herta Müllerin "Nəfəs
yelləncəyi” adlı kitabını elə həmin il ya da 2008-də oxumuşam, deyəsən. Kitabın
üzündə qadın şəklini görəndə xeyli təəccüblənmiş və daha çox da sevinmişdim. Sən
demə, qadınlar da varmış.
O vaxtdan etibarən qadınları axtarmağa
başladım. Yüzlərlə əsər, kitab, müəllif, qadın tapdım. Sevdiyim, bəyəndiyim
romanları, hekayələri, müahibə və şeirləri oxuduqca su içən bitki kimi
canlanmağa başlamışdım. İlahi, necə gözəl yazılar, şeirlər, qadınlar varmış.
Ədəbi mühitdə tez-tez səsləndirilən "dünya
ədəbiyyatında qadın imza yoxdur” fikirləri artıq mənə çox şüursuz, gülünc və
mənasız gəlirdi.
Bu gün
Azərbaycan ədəbi mühitində xeyli qadın imzalar və imza olmağa çabalayan müəlliflər
var. Amma çox təəssüf ki, həqiqətən də, Azərbaycanda qadın şeirində böyük və
ciddi boşluqlar görünür. Bütün xanımlar şeirlərində sanki var gücüylə
"qışqırır”, hay-küy salır, isterik obrazlara girirlər. Mənasız söz yığınlarını
bir yerə toplayıb adını ciddi-cəhdlə şeir qoymağa çalışırlar.
Sosial
şəbəkələrdə, müsahibə və yazılarında isə daima şikayətlənir, gileylənirlər. Çox
üzücü mənzərədir. Kiminsə şeir yazmaq ehtiyacına qarışmaq fikrim yoxdur, amma
cəfəng və qurama sətirləri ədəbiyyat, şeir adıyla sırımağa cəhd edərkən biraz
düşünmək, bəlkə oxumaq, axtarmaq lazımdır məncə. Görəsən, bütün gün instaqramda
uzaqlara zillənən baxış şəkli paylaşan, endirim ardınca dükan-dükan gəzişən,
facebookda gündə bir qlamur məkanda yer işarəsi qoyan biz xanımlardan neçəmiz
Gabriela Mistral, Silvia Plat, Lale Müldür, Ann Sekston, Qadə Əl-Səmman, Elza
Morante kimi müəllifləri tanıyırıq? Görəsən, aramızdan neçə nəfərin Emi Lovel, Lusi Klifton, Diana di Primadan xəbəri var? Yaxud
Rigoberta Menşu adı neçəmiz üçün bir şey ifadə edir?
Furuğ
Fərruxzadı, Vircinya Vulfu, Birhan Kəskini, Mariya Svetayevanı dəqiq
tanıyanlarımız var axı heç olmaya. Əgər tanıyırqsa, biliriksə, onda bu cür
"şeir”ləri niyə yazaq axı biz?
"bir-birinə oxşayır
Bu yerdə hamı
birdi
Mənim oxşarım
yoxdur
Görəsən, bu nə
sirdi?”
Və yaxud :
" "kəhər ata min
desənə”
"çap arxamca
gəl, desənə”
İtən başmağımı
tapsana...
Adımı sorma igid
Mənə Dədə
Qorqudun yerini söylə”.
Məncə, bütün
həyatını hamı kimi yaşayan, hamıyla eyni dərdləri paylaşıb, eyni axınla üzən
insanların nə sevgisi, nə ayrılığı, nə kədəri, nə şeirləri, nə hayqırtıları
maraqlı, fərqli, diqqətçəkən ola bilir. Kimsə yaxşı şeir yaza bilmək üçün
mütləq bütün həyatını Emili Dikinson kimi bir hücrəyə qapanıb yaşamalı, yaxud
Silviya Plat kimi başını qaz sobasına soxmalı və ya Nilgün Marmara kimi özünü
evinin eyvanından atmalıdır demirəm. Amma yaxşı şeirlər mütləq gözəl
duyğuların, düşüncələrin, müşahidələrin, həyat tərzinin, empatiya duyğusunun,
bir sözlə həm özünün, həm də ətrafın vəhdətindən yarana bilir. Sosial
şəbəkələrdə "mən şeir yazanda sən uşaq idin” kimi fikirlərlə kimlərləsə
dava-dava oynamaqdan yox.
Doğrudan, bu
şeirləri niyə yazırıq, görəsən?
"bilmək
istəyirəm indi
Dilinə yatdı
şeirim?
Yoxsa səndən yan
keçib
Allahı oyatdı
şeirim?”
Bir oxucu kimi hər gün rastlaşdığım bu
"şeir”lər, bu müəlliflər, bu mənzərə ürəyimi ağrıdır. Xanımlar, bəlkə bir az
dayanaq? Bir az susaq, qışqırmayaq? Bəlkə bir az yazmayaq? Oxuyaq, tanıyaq,
müşahidə edək, axtaraq, bəlkə bir az da yaşayaq?
Fəridə Məmmədova