Bədbəxt olmağa vaxtı olmayan Tesla
İnsan düşüncəni böyüdür,
yoxsa düşüncə insanı? Bəlkə də, hər ikisi mövcuddur. Bəlkə də, insan və düşüncə
bir-birindən ayrı deyil. Ya da onlar tamamilə ayrı və məkan etibarilə bir-birlərindən
tamamilə uzaq şeylərdir. Bu uzaqlıq, bəlkə özünü daha çox zaman məfhumunda göstərir?
Özü bu zamanda, ancaq düşüncəsi illərin, əsrlərin gerisində olanlar var. Yaxud
da əksinə, əsrləri, minillikləri
qabaqlayan düşüncələr mövcuddur. Yaxşı, bəs onda gerçəklik nə deməkdir? Daha
doğrusu, hansı gerçəkdir - zamanla ayaqlaşan, yoxsa zamanı qabaqlayan və yaxud
da heç bir zamanı tanımayan düşüncə? Keçmişlə bu günün, bu günlə gələcəyin
zaman etibarilə nə fərqi var? Bu gün qorunan memarlıq abidələri bir zamanlar özündən əvvəlkilərin
dağıntıları üzərində qurulmamışdımı? Bu günün beton evləri sabahın arxitektura
abidəsi deyilmi? İnsanlıq keçmiş və gələcək deyərkən, nəyi düşünür, nəyi hədəfləyir?
Tomas Edissonun elektrikin birbaşa ötürülməsi nəzəriyyəsi öz zamanında aktual
oldu və şirkətlərə milyonlar qazandırdı. Ancaq onun müasiri və rəqibi olan
Nikola Teslanın dalğalı ötürülmə nəzəriyyəsi isə öz zamanını qabaqladığı üçün
Edisson sərvət içərisində yaşadı, Tesla isə yoxsulluq içərisində öldü. Fəqət,
gerçəklik bunların hansı idi? Onların hər ikisi etiraf olunmuş dahilər olsa da,
hər ikisi insanlığa çox böyük töhfələr verərək, tarixin fəlsəfi axarını dəyişdirsələr
də, nəticədə Edisson və Tesla bir konflikt, bir savaş örnəyidir. Savaşda isə
yalnız bir qalib olur. Konfliktdə bir haqlı olur. Kimdir qalib, kimdir haqlı?!
Yaşadığı zamanın şöhrətli dahisi olan, ancaq bu gün unudulub gedən Antonio
Salyeri, yoxsa, kimsəsizlər məzarlığında miskin və hörmətsiz bir şəkildə
dəfn edilən, ancaq bu gün musiqisindən tutmuş, adını daşıyan restoranlara və
şokoladlara qədər hər şeyi ilə bütün dünyanı saran Amadey Motsart?! Doğrudanmı
zamanla ayaqlaşan hər şey elə həmin zamanın bitməsi ilə də ölüb gedir?!
Doğrudanmı Rotşildlər, Rokfellerlər, Morganlar bizə çox ucuz qiymətə dahilik
satıb, özləri zamanın sahibi olurlar? Hərdən düşünürəm, görəsən hansısa bir dünya
baronu Şopenə həqiqətən qulaq asır, yoxsa onu bir dahi olaraq bizə sırıyanlar
elə həmin baronlardır?!
Həqiqəti aldanışdan necə ayıraq? Doğru gələcək yalan tarix üzərində necə qurula
bilər? İnzivaya çəkilən təsəvvüf dərvişləri bu üç şeydən hansına bağlı idi -
dünyadan qaçış, Allaha dönüş, yoxsa təsəlli? Daha doğrusu, onları inzivaya çəkən
bu üç şeyin hansı idi? Əlbəttə, düşünmək olar ki, bu üç nəsnə bir-birindən ayrı
deyil. Yəni dünyadan qaçaraq Allaha yaxınlaşmaq və bununla da əbədi təsəlliyə
nail olmaq! Bu, ilk baxışda belə görünə bilər. Ancaq gerçəklik bunu demir. Çox
məntiqsiz bir şeydir əslində - əgər o dərviş dünya ilə arasını düzəltsəydi, deməli,
Allaha tərəf getməyəcəkdi?! Çünki nəticədə təsəlli var. Yəni dünyadan qaçıb haqqa
qovuşmaq fikri çoxdan aktuallığını itirib! Məgər haqq dünyadan ayrıdır?! Bəs
axı həmin dərvişlər "Allah hər yerdədir" demirdilərmi? Xalqdan ayrı
bir haqq bədəndən ayrılmış ruh kimi deyil? Haqqın məkanı xalqdır, yəni məxluq,
yaranmışlar. Bunları da biz demirik. Bizdən öncə, elə həmin inzivaya çəkilənlər
deyib. O zaman məsələ başqadır. Məsələ məhz elə zamanın başındadır. Mənə elə gəlir
ki, həmin o mistiklər dünyadan yox, mövcud zamandan uzaqlaşıblar! Özü də
inzivaya çəkildikləri üçün zamandan uzaqlaşmırlar, zamandan uzaqlaşdıqları üçün
inzivaya çəkilirlər! Yəni bir növ buna məcburdurlar. Bəlkə xalq, məkan xeyli dərəcədə
insaflı və anlayışlıdır. Ancaq zaman çox insafsız və zalımdır. Ona uymayanları əsla
yaşatmır! Zatən yaşamaq deyilən bir şey zaman məfhumudur. O zamana uymamaq o
zamanda yaşamamaqla düz mütənasibdir. Yanlış anlaşılmasın, zamanla ayaqlaşmaq
dedikdə, söhbət şöhrətdən, sərvətdən getmir. Söhbət anlaşılmamaqdan və
unudulmaqdan gedir ki, zamana uymayanların miskin aqibəti də məhz bunun nəticəsidir.
Ancaq necə olur ki, həyatla bitən karyera ölümlə başlayır?! Bu gün məni öldürən
zaman sabah məni necə və nə üçün dirildir?! Bunun sirrini heç zaman
anlamamışam! Xalq gözəlləşdi, yoxsa məkan müqəddəsləşdi? Nə dəyişdi? Zamanla
zamanın nə fərqi var? Dünənin miskini hansı mexanizmlə bu günün dahisinə çevrilir? Bəlkə heç belə bir şey
olmayıb? Çünki şübhəliyəm... Əgər həqiqətən belədirsə, yəni zamanın və tarixin
diktəsi ilə dünənki xalq bugünkü xalq deyilsə, niyə ölmüş dahilərlə eyni mərtəbədə
olan diri dahilər bu gün yenə miskinliyə sürüklənir?! Paradoksdur! Həm də bizi əlində
ucuz bir oyuncaq kimi oynadan zamanın çözülməyəcək olan bir paradoksu!
İnsan düşüncədən öndədirmi? Əlbəttə, düşüncənin
sahibi insandır. Yəni düşüncə insana kənardan gəlmir. Ancaq necə olur ki,
zamanı geridə qoyan düşüncənin öz sahibi, zamandan bu qədər geri qalır? Nəticə
isə budur ki, özü keçmişdə, düşüncəsi isə gələcəkdə olan dahilər bircə bu günü
görə bilmədilər, əfsus! Sədd əfsus! Uçurumun dibində səadət varmış! Əcəb
utopiyadır! Bəllidir... bu düyün heç zaman çözülməyəcək! Bu "heç
zaman" ifadəsi də çox maraqlıdır. Bu, bir daha onu göstərir ki, zamansız
bir şey gerçək ola bilməz.
İnsanlar
əksər hallarda zamanla ayaqlaşmanın adını "məhrəmiyyət" qoyublar.
Deyirlər ki, bizə məhrəm olmayan, yəni bizim düşüncəmizdən uzaq olan heç nə
bizim deyil! Bəli, Hüseyni Kərbəla düzündə yalnız qoyub gedənlərin hamısı
zamanla ayaqlaşanlar idi. Doğrudan da, Hüseyn onlar üçün naməhrəm idi! Çünki
zamanın hökmdarı Yezid idi! Hüseyn isə Yezidə yox, zamana tabe olmaq istəmirdi.
Səbəb isə birdir - zaman Yezidin zamanı deyildi, Yezid zamanın Yezidi idi! Bu mənada
gələcəyin övladları bu günün yetimləridir! Bu sözləri mən çoxdandır ki, öz
qulaqlarımdan bir dərviş sırğası kimi asmışam.
Ancaq bilmək olmur, zamansızlıq seçimdir, yoxsa
tale? Dahilik istəyərək olan bir şey deyil. Elə bunun tərs üzündə belə yazılıb
ki, bir dahi istəsə də, öz zamanına sığa bilməz. Qaliley kimi, məhkəmənin
ortasında "yer fırlanmır" deyər, ancaq sonunda "hər halda yer
fırlanır" deyər. Bu, iradə, əqidə-filan deyil. Bu, məhz taledir. Qaçılmaz,
kristal tale!
O zaman bu qənaətə gəlmək olar ki, düşüncənin
özü də bir insan taleyidir. Ancaq bu tale hardan gəlir, kimin, nəyin hökmü ilə
gəlir... bu məsələ qaranlıqdır. Deyirlər, insan öz taleyini özü yazır. Ancaq
necə yazır, nə zaman yazır, harda yazır, demirlər. Cem Yılmazın çox gözəl bir
replikası vardı. Deyirdi, əsgərlikdə sənə "onbaşısan" deyirlər, ancaq
hansı on nəfərə məsul olduğunu söyləmirlər. Bəli, hər zaman dediyim kimi, müfrədat
çox önəmlidir. Sən bir maşını idarə edə bilərsən, ancaq onun necə idarə
olunduğunu bilməsən, bir zaman gələr, sən onu yox, o səni idarə edər və qəza
törədərsən.
Doğrudan
da, insan öz taleyini özü yazır. Ancaq öz yazdığı şey onun taleyinə, yəni dəyişdirə
bilməyəcəyi bir şeyə necə çevrilir, burası tam bir müəmmadır. Bəlkə seçim bir dəfə
olur? Bəlkə "yazıya pozu yoxdur" dedikləri elə budur? Çox sual verirəm.
Çoxu da cavabsız qalır. Bu, yaxşı bir şey deyil. Ancaq mən ən azından sual verə
bilirəm. Yəni sual artıq özü bir hərəkətdir, protestdir, cavablara açılan
qapıdır. Bəli, biz hər hansı bir şeyin içini, yəni müfrədatını, detallarını,
dolayısı ilə, batinini bilməsək, o, bizim bizdən asılı olmayan taleyimizə
çevriləcək. Lakin bildiyimiz bir şeyi dəyişdirə bilməsək belə, onunla xoşbəxtik.
Çünki onu tanıyırıq, sevirik və ən başlıcası, o, bizim öz seçimimizdir. Məşhur
Eynülqüzzat Həmədani hətta öz ölüm şəklini bir rübaisində ölmədən çox öncələr
yazmışdı. "Çox öncələr" deyirik, ancaq adam 40 yaşına çatmadan
zamanın ruhaniləri tərəfindən, həmin zamanla ayaqlaşan xalqın gözü qarşısında
edam edildi. Özü də dediyimiz kimi, öz istədiyi şəkildə - daş-qalaq edildikdən
sonra cəsədi neftli həsirə bürünüb yandırılaraq, elə yana-yana dərs dediyi mədrəsənin
ətrafında on beş dəfə fırladılaraq! Əsrləri, minillikləri aşıb insanlığa əbədi
xidmətdə bulunan dahilərə qarşı bu qədər qəzəb, kin, nifrət hardandır görəsən?!
Bizcə, bunun bir səbəbi var - yalnız və yalnız dediyimiz kimi - zamanla
uyğunsuzluq!
Əslində isə bu qədər təlaşa və aqressiyaya
ehtiyac da yoxdur. Nəticə etibarilə dahilər qısa, fani və gördükləri işlərin
yanında əhəmiyyətsiz görünən həyatlarını çox zaman bədbəxt və tənha şəkildə
başa vurublar. Əvəzində isə keçici həyatdakı bədbəxtliyin bədəli əbədi xoşbəxtlik
olub. Ancaq yanlış anlaşılmasın, bir şərtlə ki, hər iki bəxtin sahibi eyni
zamanda bir düha sahibi olsun. Xoşbəxtlik insana bədbəxtliyin qarşılığında verilmir, zəhmətin, məhsuldar əziyyətin və əlbəttə
ki, nikbinliyin qarşılığında verilir. Nikola Tesla da ömrü boyu nikbin oldu.
Ömrünün böyük bir qismini demək olar ki, inzivada yaşadı. Ancaq heç zaman özünü bədbəxt hiss eləmədi.
Onun bədbəxt olmağa vaxtı yox idi! Deyirlər, o, zaman makinası icad etmişdi və
özü də keçmişdən və gələcəkdən çoxlu epizodlar görmüş, hətta onların fotolarını
belə çəkmişdi. Bunlar əlbəttə, fərziyyə də ola bilər. Ancaq serb əsli bu
xorvatiyalı köçkün alimin 300 min səhifədən yuxarı əlyazması bu gün ABŞ-ın
gizli kəşfiyyat orqanlarında bir sirr olaraq saxlanılır ki, bunun özü faktdır,
fərziyyə deyil.
Ancaq ən qəribəsi odur ki, Tesla öldü, qabaqladığı zaman isə hələ tam olaraq gəlib
çatmayıb. O, nəinki öz zamanını, hətta bizim də zamanımızı qabaqlayıb. Bəli,
düşüncəsi özündən çox irəlidə gedən bir insan! Nədir bu öz! Kimdir insanın özü!
Onu düşüncədən ayıran sərhədlər harda başlayır? İnsanın özü mövcud zamandırmı?
Əgər belədirsə, deməli, vəziyyət çox kritikdir! Deməli, dahilər heç zaman öz
zamanlarına sığmayacaqlar! Deməli, düşüncənin sahibi olan insanın
"öz"ünü hər zaman fəlakət gözləyir! Bu, çoxdan çalınması gərəkən bir
həyəcan siqnalıdır! Ancaq zamansız çalınan bu siqnala qarşı qulaqlar da, beyinlər
də, qəlblər də hər zamankı kimi kardır!
Fəqət mən Elon Musku (İlan Mask) tanıdım. 21-ci əsrin şəksiz ən böyük dahisi
Elon Musk! Siz də tanıyın, mənim əziz məmləkətimin oxucuları! İndi bir şeyləri
tapmaq, onları tanımaq çox asanlaşıb. Cənubi Afrikadan olan kasıb bir ailənin
övladı olan bu şəxsin hələ 48 yaşı var. Artıq onun SPACE X şirkəti NASA
ilə birlikdə 2024-cü ildə Marsa turist göndərməyə hazırlaşır. Əlbəttə, o boyda
NASA bu işdə arxa planda qalıb. Mister Musk bu yaxınlarda Türkiyəyə də gəlmişdi.
Biznesmen olaraq səfər etdiyi qardaş ölkədə Anıtqəbri də ziyarət etdi. "Üç
sınmış qabırğa və dəlinmiş bir ciyərlə müharibəni davam etdirdi" - bu sözləri
isə o, Atatürkün xatirə dəftərinə yazdı. Ancaq Anıtqəbri ziyarət etməsinin və
ümumiyyətlə, Türkiyəyə gəlişinin əsas səbəbi isə Mustafa Kamal Atatürkün bu
sözləri olmuşdu: "İstiqbal göylərdədir!" İnsan dəhşətə gəlir! Bu
milyarderin duyğusu, gələcəyi ovcunun içində hiss etməsi, yaxın gələcəkdə
Marsda insan koloniyalarını yaratması fikri artıq bir ideya deyil, gerçəklikdir.
Mən Elon Muskun hekayəsindən çox şey öyrəndim. Çox utandım, çox əzildim -
zamanın öhdəsindən gələ bilmədiyim üçün!
Bu yaxında Aya bir kommersiya uçuşu olacaq. Səkkiz nəfərlik kabinənin hər
birinin qiyməti on milyon dolları aşan bütün biletlərini bir gənc yapon iş
adamı alıb. Ancaq adlarını çəkmədən bəyan edib ki, qalan yeddi turistin hamısı
incəsənət adamları olacaq! Yəqin ki, Bethoven sağ olsaydı, mütləq o gəmiyə minərdi
və kim bilir, "Ay işığı" daha necə gözəl bəstələnərdi!!! Ancaq
Bethoven zamanı gözləmədən o gəmiyə mindi və həmin sonata bundan daha gözəl
yazıla bilməzdi. "Mindi" deyirəm, çünki incəsənət adamları üçün həmin
gəmiyə bilet almaqda məqsəd, yerüstü, bəşərüstü əsərlərin yazılıb insanlığa bəxş
edilməsidir ki, Lüdviq Van Bethoven 200 il öncəsindən bunu etmişdi!
Budur zamanı əymək, bükmək, onu bir ana sığdırmaq! Gələcəkdəki milyonları xoşbəxt
edəcək bir sonatanın müəllifinin şəxsi bədbəxtliyi heç bir əhəmiyyət daşımır və
daşımamalıdır!
P.S. Elon Musk keçən on il ərzində yeni bir şirkət qurdu. Elektriklə işləyən
maşınların istehsalı şirkəti. Adını isə "TESLA" qoydu! Həmin
milyonlar qazanan TESLA ki, adını daşıdığı Nikola Tesla bir zamanlar acından
öldü. Ancaq bunun günahkarı Elon Musk deyil. Əksinə,
mister Musk daha inanılmaz bir çılğınlığa imza ataraq, bu yaxınlarda kosmosa
bir raket göndərdi və həmin kosmik gəminin burnunda qırmızı rəngli
"TESLA" avtomobili yerləşdirilib. İstəyənlər "Youtube”dan kosmosda
uçan həmin maşını 24 saat canlı olaraq izləyə bilərlər.
Bəli, Tesla artıq göylərdədir! Nikola Tesla! Atatürk məhz bunun üçün deyirdi:
"İstiqbal - yəni gələcək göylərdədir!"
Fəxrəddin Salim