Məsuliyyətsizlik, yoxsa biganəlik? - Fotofakt
Gənc nəslin tərbiyəsi, onlarda milli mənlik şüurunun inkişaf
etdirilməsi və vətənpərvərlik hisslərinin aşılanması ən ümdə məsələlərdən biri
və prioritet olmalıdır. Sözsüz ki, öz keçmişinə biganə qalmamaq, yaşadığımız faciələrin
bir daha təkrarlanmamağı üçün övladlarımıza bu hisslər təlqin edilməlidir. Yəqin
ki, inkar etmərik ki, hər birimiz gənc nəslin nümayəndələri ilə tarixi
keçmişimiz, qan yaddaşımızla bağlı müzakirə və paralellər aparanda, adətən,
başqa xalqlar, xüsusən də bədnam qonşumuz olan ermənilərdən misal çəkməyə
çalışırıq. Artıq bu faktdır ki, dünya dövlətlərinin tarixində bəlkə də
ermənilər, ərazilərimiz üzərində qurulan Ermənistan dövləti kimi Azərbaycana
zərbə vuran, mənfur siyasət quran ikinci bir qonşu dövlətə rast gəlinməyib.
Hansı bir xalq uşaq dünyaya gələndən, ta ağlı kəsənə kimi onu başqasına qarşı
düşmən obrazında tərbiyə edər? Təbii ki, heç kim. Razılaşaq ki, bu xislət
yalnız ermənilərə xas olan bir xüsusiyyətdir. Düzdür, demirəm ki, bizdə gənc
nəsli, övladlarımızı bu istiqamətdə və ruhda tərbiyə etməli, onları bizə qarşı
olmazın faciələr, soyqırımlar yaşatmış bir xalqa qarşı yönəltməliyik. Amma
məsələ ondadır ki, unutqanlıq da bir yaxşı cəhət deyil. Məsələn, illər uzunu
sovet tarixşünaslığı ermənilərin yaşatdığı 1918-ci il Mart soyqırımı,
daşnak-bolşevik birliyinin törətdiklərini bizə unutdurmağa çalışdı. Hətta
onların dəfn olduğu ərazidə heykəllər ucaltsa da, xalqın qəlbindən həmin faciəvi
hadisələri silə bilmədi. Bu səbəbdən də gənc nəslin sözdə yox, əməldə vətənpərvər
əhval-ruhiyyədə böyüməsi, onların öz keçmişinə, qəhrəmanlarına sevgi ruhunda
tərbiyə etmək hər bir dövlətin, onun vətəndaşının qarşıya qoyduğu prioritet
vəzifə olmalıdır.
Tarix təkcə kitablarda yox,
küçələrdə, abidələrdə də yaşayır
Son illər də ölkəmizdə bu sahədə ciddi proqramlar, təbliğat
xarakterli tədbirlər həyata keçirilir. Təəssüf ki, nə qədər yazılsa, təbliğ
olunsa da, yenə də bu sahədə müəyyən problemlər qalmaqdadır. Hətta elə hallara
rast gəlirsən ki, şoka düşməyə bilmirsən. İnsanların laqeydliyinə mat-məəttəl
qalırsan. Tarix təkcə kitablarda yox, küçələrdə, abidələrdə də yaşayır
deyiblər. Amma təəssüf ki, hərdən elə adlar olur ki, qara ləkə kimi tarixə
düşür. Ümumiyyətlə, indi də belə adla küçə, abidə gördükdə istər-istəməz
təəccüblənməyə və təəssüflənməyə bilmirsən. Bu yaxınlarda rastlaşdığım küçə adı
isə məni əməlli-başlı şoka saldı. Bakının Sabunçu qəsəbəsində yaşayan qohumlara
qonaq gedərkən, rastlaşdığım küçə adı tək mənim deyil, məktəbli övladımın da təəccübünə
səbəb oldu. 1918-ci ildə on minlərlə soydaşımızı qanına qəltan edən erməni və
bolşevik cəlladlarının cəm olduğu 26 Bakı komissarının xatirəsi qəsəbədə
əbədiləşdirilib. 2017-ci ildə 26 Bakı komissarının adını daşıyan küçənin hələ
də mövcud olduğunu kimə desən, bəlkə də inanmaz.Baxmayaraq ki, şəhərdə
Bakı komissarlarına aid bütün abidələr və adlar götürülüb, burada onların adını
daşıyan küçə hələ də qalır. Hər birimiz bir vaxtlar Bakının əsas atributları
sırasında olan və şəhərin mərkəzində ucaldılan 26 Bakı komissarı abidəsini
yaddan çıxarmamışıq. Hətta yeni evlənən gənclərin bura andiçmə yeri də
sayılırdı. SSRİ dağıldıqdan bir müddət sonra həmin abidə də götürüldü. Sabunçuda
isə yerli icra nümayəndələrinin "26-lar”a sevgisi hələ də qalır. Dedim bəlkə, bu
lövhə bir yerdədir, o da yaddan çıxıb qalıb. Lakin küçə boyu addımladıqca, hər
tindən "26-lar” sözü ilə xeyli ünvanın rast gəldim. Özü də latın qrafikası və
yeni ştampda. Və yarı yolda düşüb, həmin ərazidən yaşayan insanların mövqeyinin
öyrənmək marağı mənə üstün gəldi. Lövhəni qoparmaq istəsəm də, sakinlər dedilər
ki, əbəs yerə cəhd etmə. Dəfələrlə sökülsə də, yenisini yapışdırıblar. Söhbət
etdiyim gənclərin əksəriyyəti bunu vaxtilə qətlə yetirilən soydaşlarımızın
xatirəsi üçün təhqir hesab etdiklərini bildirdilər. Küçənin sakinləri həmin
adın keçmiş sovet vaxtından qaldığını deyirlər. Sakinlərin sözlərinə görə,
küçəyə tarixi şəxsiyyətlərimiz, şəhidlərimizin adı verilsə, onlar üçün qürur və
şərəf olar.
Rəsmi qurumlar - hərəsi bir
söz deyir
Məsələ ilə bağlı Sabunçu rayon
İcra Hakimiyyətindən bildirdilər ki, sözügedən küçə və bir neçə
digərlərinin adlarının dəyişdirilməsi ilə bağlı Nazirlər Kabinetinə müraciət
edilib. Həmin küçənin də adı dəyişdiriləsi adlar siyahısındadır. Nazirlər
Kabinetinin müvafiq qərarından sonra küçənin adı dəyişdiriləcək. Bununla bağlı
NK ilə əlaqə saxladıq. Lakin NK-dən mətbuat xidmətinin rəhbəri Akif Əli bildirdi ki, rayon İH-i səhv
edir. Hətta Akif müəllim məsələni NK-nin bir neçə əlaqədar şöbəsi ilə də
dəqiqləşdirdi. Cavab da belə oldu ki, bu, birbaşa Bakı Şəhər İcra
Hakimiyyətinin səlahiyyətində olan məsələdir. BŞİH-in mətbuat xidmətinə
etdiyimiz telefon zənglərinə isə həmişə olduğu kimi, cavab verən tapılmadı.
Məsələ
ilə bağlı Sabunçudan olan millət vəkili
Fazil Mustafanın fikirlərini öyrənməyə çalışdıq. Millət vəkili buna bənzər
məsələlərin dəfələrlə həm parlamentdə, həm də müxtəlif icra strukturları
qarşısında qaldırdıqlarını bildirdi. O, qeyd etdi ki, həmin küçənin sakinləri
onun seçiciləri olmasa da, məsələni nəzarətdə saxlayacaq. Millət vəkili bunun
yolverilməz olduğunu bildirdi və konkret misal da çəkdi: "Türkiyədə belə bir kommunist
siyasətçi olub - Mustafa Sübhi. Onu səhv etmirəmsə, ya öldürüblər, ya da ki,
dənizdə boğulub. Türkiyədə onun ümumiyyətlə, fəaliyyəti yasaq olunub. Bizdə isə
hələ bu adda küçə var”.
Bəs ictimai fəallıq hanı?
Öz növbəsində, görkəmli ziyalımız, şair, bir vaxtlar Toponimika Komissiyasının üzvü olmuş Sabir Rüstəmxanlı hesab edir ki, bu adda
küçə çoxdan silinməli idi. "Azərbaycan xalqının düşməni olan
daşnak-bolşeviklərə Bakıda küçənin qalması yolverilməzdir. Həmin qüvvələr
Bakıda o vaxtlar törədilən bütün qırğınların baiskarı olublar. İndi bu adda
belə bir küçənin qalması məndə qəzəb doğurur. O küçədə yaşayan insanlar həmin
lövhəni çoxdan çıxarıb atmalı idilər. Həmin rayonun rəhbərliyi məsələyə qarışıb,
o lövhəni oradan çıxarmalıdır”. Sabiq deputat da bildirir ki, küçə adlarının
dəyişdirilməsi məsələsinə Nazirlər Kabineti deyil, BŞİH baxır: "Vaxtilə mən
küçə adlarının dəyişdirilməsi ilə bağlı komissiyanın üzvü olmuşam”. Millət
vəkili vaxtilə buna bənzər bir hadisə ilə üzləşdiyini də bildirib: "Yazıçılar
İttifaqı yeni ünvana köçürüləndə küçə erməni Kununyansın adına idi. Təsəvvür edin, Yazıçılar İttifaqı bütün
dünyaya kitab yayır. Amma yerləşdiyi küçə erməninin adını daşıyır. O zaman
uşaqlara dedim, bir gecədə həmin lövhələri söküb dağıtdılar. Binanın fasadı
Natəvanın heykəlinə tərəf açılırdı deyə, "Natəvan döngəsi 1” adlandırıldı.
Bununla bağlı müvafiq quruma müraciət etdim və ad da dəyişdirildi. Camaatımız
özü də aktiv olmalıdır, bəs ictimai fəallıq hanı? İnandırım sizi ki, həmin
küçədə yaşayan insanların bir çoxunun babaları, nəslindən olan kimsə Mart
hadisələrində zərər çəkib, faciənin qurbanları olublar. Hesab edirəm ki, burada
problem həmin insanların tarixi bilgilərinin olmamağındadır”.
S.Rüstəmxanlı kommunist dövrü partiya xadimlərinin adlarının əbədiləşdirilməsi,
onların barelyefinin qorunub saxlanılması məsələsinə də toxunub: "Mən onların
tələm-tələsik götürülməsinə qarşıyam. Bütün tarixi də məhv eləmək düzgün deyil.
Elə şeylər var ki, onlar qalmalıdır. Hər gələn özündən əvvəlkinin inkar eləsə, onda
dünyada tarix qalmaz. Rusiyada müxtəlif dövlətlərin tarixi şəxsiyyətlərinin
heykəlləri qalır. Ancaq o adamın ki, Azərbaycanın tarixində, işğalında, kütləvi
qırğınlarda əli var - onlar vətən xainidir və adları əbədiləşdirilə bilməz”.
S.Rüstəmxanlı maraqlı bir məsələyə də toxundu: "Bir şeyi də qeyd
etmək lazımdır ki, götürülən barelyef və yaxud heykəllər kimimsə zəhmətinin
məhsuldur. Həmin götürülən heykəllərdən ibarət bir park düzəltmək olardı.
Tələm-tələsik onları məhv etmək də düzgün deyildi. Çünki, onların içində sözün
əsl mənasında sənət əsərləri, heykəllər var. Məsələn, XI Qızıl Orduya
qoyulan abidə daha çox Bakı fəhləsinə
qoyulan abidəyə oxşayır və onu saxlamaq olardı. Ordu sözünü oradan silib başqa
yerə qoymaq olardı. Yaxud 26-lar bağındakı heykəl də belə idi. O, Bakı
fəhləsinin abidəsi idi, Şaumyanın abidəsi deyildi. Onu sökəndə 26-ların meyitləri
çıxarıldı və bəlli oldu ki, heç Şaumyan meyiti orda yoxdur.
"Yaxşı ki, boyun
çatmayıb...”
Məsələ ilə bağlı parlamentin Regional məsələlər komitəsinin üzvü, millət vəkili
Fəzail İbrahimliyə müraciət etdim.
O, küçə adlarının dəyişdirilməsinin onların yox, BŞİH-in səlahiyyətində olduğunu bildirdi: "Bu
məsələ bizim səlahiyyətlərdən kənardır. Amma bu və buna bənzər adlar mütləq
dəyişdirilməlidir. Bolşevik adları daşıyan küçələr təmizlənməlidir. Aidiyyəti
qurumlar bu məsələdə diqqətli olmalı, məsələyə kifayət dərə ciddi yanaşmalıdırlar.
Hesab edirəm ki, hərə öz işi ilə məşğul olmalıdır. Bunlar millətin kürəyinə
taxılan xəncərdir”. Fəzail müəllimə bildirdim ki, həmin lövhəni oradan qoparmağa
çalışsam da, boyum çatmadı. Onun cavabı isə belə oldu: "Yaxşı ki, boyun
çatmayıb, bunu etsəydin, sənin haqqında cinayət işi açardılar”.
Milli Məclisin üzvü, ədəbiyyatşünas Nizami Cəfərov da "26-lar”ın və Azərbaycanın müstəqilliyinə qarşı
çıxmış bolşeviklərin adının küçələrdən yığışdırılmasının vacib olduğunu
bildirdi: "Elə küçə adları var ki, 20 il bundan qabaq dəyişdirilib, elələri də var
ki, indi dəyişdirilir. Bolşeviklər
xalqımız üçün, vətənimiz üçün hansısa məqamda lazımi cəsarəti göstərməyiblər.
Nəriman Nərimanov da Sovet İttifaqına xidmət edib. Azərbaycanın ilk kommunist
başçısı olub. Amma Nəriman Nərimanovun apardığı mübarizəni bilirik. O,
Azərbaycan mədəniyyətinə yazıçı, dramaturq kimi böyük xidmətlər göstərib.
Kommunist olsa da, ermənilərə qarşı mübarizə aparıb”.
Beləliklə, xalqımızın tarixinə ən qanlı hadisələrdən birini törətmiş "26”ların
adını daşıyan küçənin qalması nədən xəbər verir?
Bu, ilk növbədə tarix boyu xalqımızın ən mənfi cəhətlərindən biri
olan unutqanlığımızı, biganəliyimizi, ətrafda baş verənlərə soyuqluğumuzu üzə
çıxarır. Bir tərəfdən, həmin qırğını törədənlərin iç üzünü açır, faciəni dünya
miqyasına çıxardırıq, digər tərəfdən, onların adını daşıyanların xatirəsini
əbədiləşdiririk. Ümid etmək olar ki, on minlərlə soydaşımızın qətlində əli
olduğu sübuta yetirilən 26 Bakı komissarlarının adını daşıyan küçənin adı tez
bir zamanda dəyişdiriləcək.
Azər NURİYEV
Yazı Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına
Dövlət Dəstəyi Fondunun 22 iyul - Azərbaycan Milli Mətbuatının yaranmasının
142-ci ildönümü münasibətilə keçirdiyi müsabiqəyə təqdim olunur