Azərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrunda şəhid olmuş yeganə general
Bu gün Azərbaycanın müstəqilliyi,
xalqının azadlığı uğrunda canlarını vermiş şəhidlərin ruhu çox narahatdır.
Çünki onların amalı Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü təmin etmək idi. Bu amal uğrunda
şəhid olanlardan biri də unudulmaz general Məhəmməd Əsədovdur. Məhəmməd Nəbi oğlu Əsədov 1941-ci il dekabr ayının 5-də
Zəngilan rayonunun Baharlı kəndində anadan olub. O, 1958-ci ildə
Zəngilan rayonunun Mincivan qəsəbə orta məktəbini bitirdikdən sonra Bakı
Statistika Texnikumuna daxil olmuşdur.
1960-cı ildə texnikumu müvəffəqiyyətlə başa vurduqdan sonra əmək
fəaliyyətinə başlayır. 1961-ci ildə həqiqi hərbi xidmətə çağırılır və 1964-cü
ildə "Sovet ordusu əlaçısı” döş nişanı
ilə hərbi xidmətdən ehtiyata buraxılır. Həmin ildə Sumqayıtda Sənaye Tikinti
Nazirliyinin 2 saylı trestində işləməyə başlayır. 1965-ci ildə keçmiş S.M.Kirov
adına Azərbaycan Dövlət Universitetinin "Maliyyə və kredit” fakültəsinə daxil
olur.
1967-ci
ildə həmin trestin 26
saylı tikinti idarəsində plan-iqtisad şöbəsinin rəisi vəzifəsinə təyin edirlər
(Onu da qeyd etmək lazımdır ki, o illərdə bu ixtisas üzrə Sumqayıtda işləyənlərin
80%-i qeyri-millətlər idi, bütün yazışmalar, statistik hesablamalar rus dilində
aparılırdı).
Sumqayıt
şəhər Partiya Komitəsi yüksək iş keyfiyyətlərini və təşkilatçılıq qabiliyyətini
nəzərə alıb Məhəmməd Əsədovu Sumqayıt
şəhər Partiya Komitəsinin "Sənaye, inşaat, nəqliyyat və rabitə” şöbəsinin təlimatçısı
vəzifəsinə təyin edir. 1973-cü ildən həmin şöbənin müdiri, 1976-cı ildə isə
Sumqayıt şəhər Partiya Komitəsində əsas aparıcı, təşkilatlar şöbəsinin müdiri təyin
olundu.
M.Əsədov 1978-1980-ci
illərdə Ağsu rayon Xalq Deputatları Soveti İcraiyyə Komitəsinin sədri vəzifəsində
çalışır. Ağsu camaatı onun quruculuq fəaliyyətini,
xeyirxah əməllərini bu gün də hörmətlə
xatırlayırlar.
Məhəmməd Əsədovun
adı Azərbaycan KP MK-nın perspektivli
ehtiyat kadrlar siyahısında idi. 1980-ci
ildə Dövlət Təhlükəsizliyi sistemində kadrların sayını artırmaq məqsədilə Azərbaycan üçün də DTK-nın Mərkəzi Ali məktəbinə bir yer ayrılmışdı. Azərbaycan KP MK-nın birinci
katibi Heydər Əliyev onlarca namizədin arasından Məhəmməd Əsədovu seçib, onu bu
yerə məsləhət görmüşdü. DTK-nın
komissiyası tərəfindən yoxlanıldıqdan sonra Məhəmməd Əsədov Moskvaya göndərildi.
1982-ci ildə isə DTK-nın Ali Məktəbini qırmızı diplomla başa vurub Azərbaycan
Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsində məsul vəzifədə çalışmağa başladı. Qısa müddət
ərzində DTK rəhbərliyinin böyük etimadını qazandı.
M.Əsədovun təşkilatçılıq
qabiliyyətinə Sumqayıtda birgə işlədiyi illərdən yaxşı bələd olan Azərbaycan KP
MK-nın birinci katibi Kamran Bağırov DTK polkovniki Məhəmməd
Əsədovu yenidən partiya işinə qaytardı.
Məhəmməd Əsədov 1983-1986-cı illərdə
Jdanov (indiki Beyləqan) rayon partiya komitəsinin birinci katibi vəzifəsində
çalışır. İşlədiyi müddət ərzində Jdanov rayonunu Azərbaycanın ən qabaqcıl
rayonuna çevirir (bunun üçün 1983-1986-cı illərin statistikasına baxmaq kifayət
edər).
DTK-nın ali məktəbini
qırmızı diplomla qurtardığını, polkovnik olduğunu, yüksək nizam-intizamını nəzərə
alıb, 1986-cı ildə M.Əsədov daha məsul vəzifəyə - Azərbaycan KP MK-da İnzibati
orqanlar şöbəsinin müdiri vəzifəsinə təyin olunur. 1988-ci ildə Dağlıq Qarabağ
hadisələrində, həmin ilin fevral–mart aylarında
Sumqayıt hadisələrində Azərbaycan
xalqının, dövlətinin haqq işini prinsipiallıqla və obyektivcəsinə müdafiə
etdiyi üçün ermənilərin fırıldaqlarını
başa düşməyən sadəlövh respublika rəhbərləri onu heç cür anlaya bilmirlər.
SOCAR-ın məsul işçisi Ələkbər Abbasov
xatirələrində deyir: "1988-ci ildə məni Mərkəzi Komitəyə Məhəmməd Əsədov dəvət
etdi. Mənim iştirakımla birinci katib Kamran Bağırova erməni separatizmi barədə
məruzə etdi. Kamran Bağırov bir az səbir etməyi məsləhət gördü. Məhəmməd Əsədov
dedi: "Əşşi, nə səbir? İcazə verin inzibati orqanlara göstəriş verək, hamısı məlumdur,
qandallayıb, gətirsinlər Bakıya. O ki qaldı əhalinin məlumatlandırılmasına, Ələkbər
Abbasov yanımdadır, bu işi ona həvalə edərik. Sonra gec olar. DQMV-nin birinci
katibi Gevorkov 1988-ci ildə şəxsən Məhəmməd Əsədovun cəsarəti nəticəsində
Bakıya gətirildi. Qeyd etmək lazımdır ki, 1988-ci ildə rəhbərlikdə ikili siyasət
aparanları Məhəmməd Əsədov açıq şəkildə tənqid edir və onlara qarşı mübarizə
aparırdı”.
Bəli, gec oldu.
Moskva respublika rəhbərliyini əvəzlədi və çox rahat şəkildə vəziyyəti ermənilərin
xeyrinə dəyişməyə başladı. 1986-89-cu
illərdə MK-da inzibati şöbəyə rəhbərlik edən Məhəmməd Əsədov nə qədər cəsarətlə
hərəkət etsə də, Moskva "yenidənqurma” pərdəsi altında erməniləri M.S.
Qorbaçovun dəstəyi ilə müdafiə edirdi. Məhəmməd Əsədov kimi cəsarətli vətən
oğulları sıxışdırıldı. Amma Azərbaycanda vəziyyət həddindən artıq gərginləşdiyindən,
yenə də Məhəmməd Əsədova ehtiyac duyuldu. 1990-cı ilin may ayında Məhəmməd Əsədov Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlər
Naziri təyin edilir. Bu təyinat, o dövr
üçün vaxtında və yerində verilən təyinat idi. Nazir kimi işə başladığı ilk günlərdən Moskvadan təyin olunmuş birinci
müavin Barannikovun böyük mane olacağını
nəzərə alıb, qısa bir müddətdə onun vəzifədən azad edilməsinə nail oldu. Bununla
da Daxili İşlər Nazirliyinin əsas fəaliyyətini Qarabağ probleminin həllinə yönəltdi.
Nazir işlədiyi müddətdə onun sorağı
Qarabağ bölgəsindən, sərhəd
rayonlarından gəlirdi. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü sözün əsil mənasında, əsgərlərlə
çiyin-çiyinə qoruyurdu. Azərbaycan vətəndaşlarının müstəqil dövlətimizdə sərbəst
yaşayacaqlarına çox inanırdı və yorulmadan çalışırdı.
Azərbaycanın Ermənistanla sərhəd rayonlarını gəzərək ermənilərin təcavüzünü
gözləri ilə görən nazir Məhəmməd Əsədov həyəcan təbili çalır, təcili tədbirlərin
görülməsi üçün müraciət edir, asayişi
qorumaq üçün silah-sursat tələb edir. Tez bir zamanda xüsusi təyinatlı milis dəstələri
(OMON) yaradır. Xocalı aeroportunda ermənilərin gediş-gəlişinə nəzarəti gücləndirmək üçün DİN-nin qüvvələrini
səfərbər edir. DİN Respublikanın bütün giriş-çıxış yollarını ciddi nəzarətdə
saxlayırdı. Məhəmməd Əsədov Çaykənd, Qarabulaq, Todan, Erkəc, Mənəşid və digər
kəndlərin quldurlardan təmizlənməsi əməliyyatlarında şəxsən iştirak edir.
XTMD-nın (OMON) yaradılması,
milis rotaları və alaylarının qaynar nöqtələrdə fəallığı dinc əhalidə tezliklə
münaqişəyə son qoyulacağına inam yaradırdı. Bölgələrdən Bakıya dönən general Əsədov müdafiənin gücləndirilməsi üçün təxirəsalınmaz,
təcili tədbirlərin görülməsi barədə 27.08.1991-ci il tarixli №2/149 saylı altı
vərəqdən ibarət məktubla Baş nazirə və Prezidentə müraciətlər edir, təkliflərini
bildirir.
Respublikamızın ərazi
bütövlüyü artıq təhlükədə idi, ordu quruculuğunun formalaşması üçün isə operativ
kömək yox idi. Məhəmməd Əsədov 1991-ci ilin noyabrında milli ordunun
yaradılmasını tezləşdirmək, ordu quruculuğu işində mərkəzlə hüquq-mühafizə orqanları arasında
birgə işin təşkilini həyata keçirmək üçün dövlət müşaviri təyin edilir. 1991-ci
il noyabrın 20-də Ağdama uçan Məhəmməd Əsədov orada Dövlət katibi Tofiq
İsmayılovun təşəbbüsü ilə keçirilən geniş müşavirədə iştirak edir. Bu müşavirədə
həmçinin Rusiyanın, yüksək çinli rəsmi nümayəndələri də iştirak edirdilər.
Azərbaycanın Dövlət
katibi T.İsmayılov Qarabağda, Xocavənddə,
ümumiyyətlə, azərbaycanlılar yaşayan kəndlərdə qırğınların, terrorun aparıldığını , dinc azərbaycanlılara
qarşı genosid siyasətinin həyata keçirildiyini kəskin şəkildə bildirmişdi. Bunu sübut etmək üçün hər
üç dövlətin nümayəndələrinin Xocavəndə uçmasını təmin etməyi hərbi komendantdan tələb edir. Hərbi
komendant hər vasitə ilə bu işdən yan keçməyə çalışsa da, Tofiq İsmayılovun
haqlı tələbinə tərəfdar çıxan Qazaxıstanın
daxili işlər nazirinin birinci
müavini general Sanlal Serikov Qazaxıstana məxsus olan Mİ-8 N72 hərbi
vertolyotuna tələb olunan göstərişi verir. Dağlıq Qarabağda istənilən sayda qanunsuz erməni-daşnak dəstələrinin olduğunu bilən general Əsədov da da bu məsələyə aydınlıq gətirmək məqsədilə söhbətə qarışır: "Əzizim Tofiq müəllim, sizin tələbiniz və istəyiniz
çox düzgündür. Bizim ora uçmağımız çox çətin
olacaq, amma uçmalıyıq. Bu, bizim torpaqdır, qırılanlar da, məhv olanlar da
bizim vətəndaşlardır. Biz sizin və xalqın tələbinə uyğun olaraq ora getməliyik.”
M.Əsədov həmin
qanlı uçuşdan Daxili İşlər nazirinin müavini Natiq Talıbovu təkidlə geri qaytarır
və ona " Siz Ağdamda – qərargahda qalın, polkovnik İslah Paşayevlə Xocavənddən, Kərkicahandan olan yaralıları, evsiz-eşiksizləri
yerləşdirin. Biz tez qayıdacağıq...”
deyir.
Mİ-8 vertolyotuna
üç dövlətin yüksək rütbəli nümayəndələri ilə yanaşı, Ağdamın milis idarəsinin rəisi, polkovnik İslah Paşayev
və Xocavəndin icra başçısı Rəhman Rəhmanovda əyləşmişdilər. Məhəmməd Əsədov bu
dəfə də sakit, özünəməxsus tərzdə onların hər ikisini uçuşdan azad edir və deyir: "Siz qalın, yaxşı
yemək hazırlatdırın, qonaqlar bizimkidir, biz bir azdan qayıdarıq”.
Amma "bir azdan” həmişəlik
oldu. Mİ-8 vertolyotu ermənilər tərəfindən vuruldu. Bu hadisəni erməni terrorçularının törətdiyi ən
dəhşətli, ən qanlı cinayətlərindən hesab etmək olar. Bu dəhşətli, qanlı cinayət
cəzasız qaldığından, ermənilər azğınlaşdılar. 20 noyabr 1991- ci ildə törədilmiş
Qarakənd faciəsini 20 yanvar 1990-cı il faciəsinin davamı kimi qiymətləndirmək
olar.
Xocavəndin sabiq icra
başçısı Rəhman Rəhmanovun dediklərindən: ”Ermənilər
general Məhəmməd Əsədovu məhv etmək istəyirdilər, bu çirkin əməllərinə Qarakənddə
nail oldular. 20 noyabr 1991-ci il faciəsi Azərbaycanı tam ayıltmalı idi və biz
bilməliydik ki, bu faciə Qorbaçov-Volski cinayətinin tərkib hissəsidir”.
Məhəmməd Əsədov müstəqil Azərbaycanın
ilk generalı, ordusu olmayan dövləti milis dəstələri, xalqının köməkliyi ilə
müdafiə edən sərkərdə idi. Xalqımızın ümumilli Lideri Heydər Əliyev demişdir:
"Azərbaycanın müstəqilliyi yolunda, xalqın rifahı naminə fədakarcasına
çalışanlar və həlak olanlar həmişə hörmət və ehtiramla yad ediləcəklər”.
Xalqımızın Məhəmməd Əsədov kimi qəhrəmanı
da heç vaxt unutmayacaq, daim qəlblərdə yaşayacaqdır.
Sucəddin Abdullayev,
Azərbaycan Təhlükəsizlik Orqanları Veteranlar
Birliyininüzvü,
müharibə
veteranı, ehtiyatda olan polkovnik