Azərbaycan Avropanın cənubunun qazla təminatında həlledici rola sahib olacaq
Cənub Qaz Dəhlizi layihəsi Azərbaycanın həm
iqtisadi, həm də siyasi baxımdan dünya arenasında inkişafına şərait yaradacaq uğurlu
layihədir. Layihə Xəzərdəki qaz ehtiyatlarının ilk dəfə birbaşa olaraq Avropa
bazarlarına çıxışını təmin edəcək. Layihənin əsas məqsədi Avropaya qaz
ixracının təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və artırılmasıdır. Prezident İlham
Əliyev çıxışlarının birində "Cənub Qaz Dəhlizi”ni enerji təhlükəsizliyi
layihəsi kimi qiymətləndirərək ölkə iqtisadiyyatının şaxələnməsinə kömək edən
enerji strategiyasının elementlərindən biri olduğunu bildirib. Qeyd edək ki,
ilk qazın 2018-ci ilin sonlarında Gürcüstan və Türkiyəyə çatdırılması planlaşdırılır.
Cənub Qaz Dəhlizinin həm Azərbaycan, həm də layihədə iştirak edən digər ölkələr
üçün əhəmiyyəti, növbəti mərhələdə vəd etdiyi mənfəətlər haqqında Milli
Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü, deputat
Tahir Mirkişili ilə həmsöhbət olduq.
- Cənub Qaz Dəhlizi
layihəsinin əhəmiyyətini necə icah edərdiniz?
- Cənub Qaz Dəhlizi layihəsi hazırda dünyanın ən iri
qaz ixracı layihələrindəndir. Eyni zamanda, nəzərə alsaq ki, bu layihənin
başlanğıcı olan Xəzər dənizində yerləşən "Şahdəniz-2” dünyanın ən böyük qaz yataqlarından
biridir. Bu, həm tarixi hadisə, həm də son dövrlərin ən geniş infrastruktur
layihəsidir. Bu layihənin ölkəmizin enerji siyasətinin şaxələnməsinin ən bariz
nümunəsi və ən son nailiyyətlərindən biri olması Azərbaycan üçün xüsusi
əhəmiyyət kəsb edir. Çünki bununla Azərbaycan öz qazını birbaşa olaraq Avropa
istehlakçılarına çatdırmaq imkanı əldə edir. Bu da gələcəkdə həm neft-qaz
sektorunun, həm də bu sahədən əldə edəcəyimiz gəlirlərin hesabına qeyri-neft
sektorunun inkişafına şərait yaradır. Həmçinin, bu sahədə uzunmüddətli
sabitliyin əldə olunmasına kömək edir. Eyni zamanda, Cənub Qaz Dəhlizi layihəsi
regionda əməkdaşlığın yeni bir formasıdır. Çünki bu layihə 7 ölkəni və 11
şirkəti birləşdirir. Bu layihə istehsalçı, tranzit və istehlakçıları sanki bir
zəncirin həlqələri kimi bir yerə toplayır. Bu da dünyada az-az görünən əməkdaşlıq
formalarındandır. Digər tərəfdən baxsaq, layihənin hər bir iştirakçısı
Azərbaycanın yaxın strateji tərəfdaşıdır. Layihənin iştirakçısı olan ölkələrin
Azərbaycanla iqtisadi-siyasi əlaqələri var. Bununla yanaşı, vurğulamaq lazımdır
ki, layihənin həyata keçməsi ilə Azərbaycanla Avropa İttifaqı arasındakı
əməkdaşlıq strateji mərhələyə yüksəlir. Bu da beynəlxalq aləmdə Azərbaycana
olan inamın artmasına, dövlət müstəqilliyinin güclənməsinə səbəb olur.
- Azərbaycan bu layihədə hansı dividentləri
qazanacaq?
- Bildiyiniz kimi, Azərbaycanın təsdiq edilmiş qaz ehtiyatları
2,3-2,4 trilyon kubmetrə çatır. Eyni zamanda, "Şahdəniz-2” layihəsinin də ehtiyatları
1,4 trilyon kubmetr təşkil edir. İlkin olaraq qaz dəhlizi vasitəsilə 16 milyard
kubmetr qazın ixracı nəzərdə tutulur ki, bunun 6 milyardı Türkiyə, 10 milyardı
isə Avropa İttifaqı ölkələri üçün nəzərdə tutulub. Layihə elə planlaşdırılıb
ki, gələcəkdə onun ötürücülük qabiliyyətini 2 dəfədən çox artırmaq mümkündür.
Çünki birinci mərhələ üçün 10 milyard kubmetr, sonuncu mərhələ üçün isə 30
milyard kub qaz ixracı nəzərdə tutulur. Bu da bütövlükdə Türkiyə və Avropa Birliyi
üçün kifayət qədər həlledici təsirə malik olan həcmdir. Cənub Qaz Dəhlizi
layihəsi əsasən Avropa İttifaqının cənub və cənub-şərq ölkələrini qazla təmin
etmək üçün xüsusi əhəmiyyətə sahib olacaq. O zaman demək olar ki, Azərbaycanın
qazı Avropanın cənub və cənub-şərq ölkələrinin qazla təmin olunmasında
həlledici rola sahib olacaqdır. Çünki hazırda Avropa Birliyində qazla təminatın
ən aşağı səviyyəsi bu ölkələrdədir. Nəzərə alsaq ki, Avropa Birliyində
ümumilikdə qazla təminat təxminən 50 faiz həcmindədirsə, cənub və cənub-şərqi
Avropa ölkələrində ümumiyyətlə yox səviyyəsində deyiləcək qədər aşağıdır.
Məsələn, Bolqarıstanda bu rəqəm 2 faizdir, Monteneqroda ümumiyyətlə qaz
təchizatı şəbəkəsi mövcud deyil. Hazırda cənub və cənub-şərqi Avropa
ölkələrində qaza olan tələbat 30 milyard kubmetr ətrafındadır. 2025-ci ildə bu
tələbat 44 milyarda çatacaq. Azərbaycan yataqlarının, qaz ixrac edən boru
kəmərlərinin ixrac həcmi buna imkan verir ki, ölkəmiz bu layihədən kifayət qədər
iqtisadi gəlir əldə etsin. Hesablamalara görə, Azərbaycanın layihədən əldə
edəcəyi gəlirlərin həcmi 100 milyard dollardan çoxdur. Bizimlə yanaşı, tranzit
ölkələri də bu layihədən kifayət qədər böyük vəsait əldə edəcəklər. Məsələn,
Yunanıstan hökumətinin hesablamalarına görə, 2019-cu ildən etibarən növbəti 50
ildə TAP layihəsinin həyata keçirilməsi ilə ölkənin əldə edəcəyi gəlir 35
milyard avro həcmindədir. Bu da onu göstərir ki, layihə nəticəsində nəinki
Azərbaycan, həm də digər ölkələr iqtisadi cəhətdən böyük dividentlər əldə edir.
Layihənin unikallığı da ondan ibarətdir ki, burada həm ixrac edən ölkə, yəni
Azərbaycan, həm də tranzit edən ölkələr - Türkiyə, Yunanıstan, Albaniya,
Gürcüstan iqtisadi mənfəət qazanır. Həmçinin də Azərbaycan qazının rəqabət
qabiliyyəti artır, alıcıların da yeni və rəqabət qabiliyyətli qazla təchiz
olunmasına imkan yaranır.
- Bəs Avropanın bu
layihədən qazancı nədir?
- Avropa Birliyinin cənub və cənub-şərq hissəsi
enerji ilə ən az təmin olunan və eyni zamanda enerjinin ən çirkli növündən
istifadə edən bölgədir. Çünki burda əsasən kömürdən istifadə olunur və bu
ölkələrə qaz kifayət qədər yüksək qiymətlə ixrac olunur. Məsələn, bu bölgənin
qaz alış qiyməti orta hesabla 500 avrodur. Bu da Avropa İttifaqının cənub
bölgəsinin inkişafı, eyni zamanda orada istehsal olunan məhsulun rəqabət
qabiliyyəti üçün böyük maneələr yaradır. Bu baxımdan təbii ki, layihənin Avropa
üçün də iqtisadi əhəmiyyət göz qabağındadır. Avropa Komissiyasının verdiyi
qərara görə, ittifaqa daxil olan hər bir ölkə ən azı 3 mənbədən enerji idxal
etmək imkanına sahib olmalıdır. Bu, Avropa İttifaqının enerji təhlükəsizliyinin
əsas sütunudur. Bütün bunları nəzərə alaraq demək olar ki, Avropa İttifaqının Azərbaycan
qazını alması Avropanın enerji təhlükəsizliyində həlledici rol oynayır. Bu,
eyni zamanda Avropa İttifaqı ilə ölkəmiz arasındakı əməkdaşlığın yeni strateji
forma almasına səbəb olur. Layihə ümumilikdə Xəzər regionu ilə Avropa Birliyi
arasındakı əməkdaşlığın daha sıx və möhkəm mərhələyə qədəm qoymasına şərait
yaradır. Avropa İttifaqının Xəzərin karbohidrogen ehtiyatlarından birbaşa
istifadə etmək imkanına sahib olması ittifaqının gələcəkdə iqtisadi-siyasi
cəhətdən inkişafı üçün çox mühüm və həlledici rola malikdir. Avropa İttifaqının
rəhbərləri də çıxışlarında və bəyanatlarında bunu dəfələrlə qeyd edirlər. Layihəni
ən aktiv dəstəkləyən qurumlardan birinin məhz Avropa İttifaqının olması da təsadüfi
deyil. Bu, layihənin həm də onların maraqlarına xidmət etməyinin ən bariz
nümunəsidir.
- Layihənin vəd
etdiyi iqtisadi mənfəət hansı illərdə nə qədər proqnozlaşdırılır?
- Hələ ki illərə doğru hesablanma yoxdur. Çünki indiki
mərhələdə Azərbaycan ixrac olunan qazın 25 illik satışı ilə bağlı sənədlər
imzalanıb. Yəni ixrac olunan qaz 25 illik satılıb. Təbii ki, burada tranzit və
kreditlə bağlı müəyyən xərclər nəzərə alınmalıdır. Xəzərdə ölkəmizin "Şahdəniz-2” dən başqa "Abşeron” qaz
yatağı var. Həmçinin, yeni qaz yataqları da kəşf oluna bilər. İxrac olunacaq
qazın həcmindən asılı olaraq əldə etdiyimiz iqtisadi mənfəət də artan xətt üzrə
dəyişəcək.
- Bəziləri iddia edir
ki, bu layihə Azərbaycanın qaz ehtiyatları fonunda çox böyük maliyyə tutumludur
və qazdan əldə edəcəyimiz gəlir layihənin maliyyələşdirilməsi üçün götürülən
kreditlərin qaytarılmasına sərf olunacaq?
- Təbii ki, əldə edilən gəlirin bir hissəsi
kreditlərin ödənilməsinə sərf oluna bilər. Amma bu ödənişdən sonra da
Azərbaycanın kifayət qədər gəlir əldə etməsi proqnozlaşdırılır. Nəzərə alsaq
ki, Azərbaycanın qaz ehtiyatları kifayət çoxdur. Yəni qeyd edilən rəqəmlər 2.3
- 2.5 trilyon kubmetrdirsə, proqnozlara görə 4.5 trilyon kubmetrdir. Bu həcm
kifayət edir ki, boru xətlərini uzun illər ərzində yalnız və yalnız Azərbaycan
qazı ilə doldurub Türkiyəyə və digər ölkələrə ixrac etmək mümkün olsun. Ona
görə bu yanaşmalar heç bir iqtisadi hesablamalara söykənmir. Qeyd etdiyim
rəqəmlər Azərbaycan qazının birbaşa Avropaya ixracında mühüm rol oyanacaqdır.
- Gələcəkdə
Türkmənistan qazının bu kəmərlə nəqli perspektivlərinə necə baxırsınız?
- Nəzəri cəhətdən götürsək həm İran, həm türkmən
qazının bu layihə ilə nəql imkanları var. Çünki bu günə kimi İran qaz
ehtiyatlarına görə dünyada birinci ölkədir. Türkmənistan da aşkarlanmış qaz ehtiyatlarına
görə əsas yerlərdən birini tutur. Amma ümumilikdə bu gün iqtisadi və texniki
cəhətdən bu məsələ ilə bağlı perspektivlər var. Avropa İttifaqının bəyanatlarda
da Transxəzər xəttinin çəkilməsi ilə bu işin reallaşacağı proqnozlaşdırılır.
Ümumilikdə düşünürəm ki, qaz ixrac etmək üçün Azərbaycanın özünün kifayət qədər
ehtiyatları var. Yəni başqa bir ölkənin qazı olmadan da ölkəmiz təkbaşına bunun
öhdəsindən gəlmək gücünə sahibdir. Amma gələcəkdə başqa bir ölkə üçün belə bir
şəraitin yaradılması mümkündür.
Günel Azadə