“ATƏT-in tədbirləri dialoq platformasından daha çox qarşılıqlı ittiham məkanına çevrilib”
Bir müddət
bundan öncə ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Haqları Bürosunun
yaranmasının 25 illiyi tamam oldu. Bu il həm də BMT-nin Mülki və siyasi
hüquqlara dair beynəlxalq paktının və İqtisadi-sosial və mədəni hüquqlara dair
beynəlxalq paktının qəbul olunmasının 50, ratifikasiya edilib qüvvəyə
minməsinin də 40 illiyi tamam olub. ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan
Hüquqları Bürosunun ənənəvi və hər il eyni vaxta keçirilən "İnsan meyarı” üzrə
illik toplanıtısında yubleylərə həsr olunan panellər də olub. Uzun illər ATƏT
DTİHB-nun "İnsan meyarı” üzrə illik toplanıtısında və bu mövzuda Vayanada keçirilən əlavə
tədbirlərdə iştirak edən hüquq müdafiəçisi Sahib Məmmədov "Kaspi”nin suallarınıcavablandırıb.
- Sahib müəllim, ATƏT DTİHB-nin bu yaxınlarda insan meyarı üzrə 25-ci yubiley
toplantısı keçirilib. Siz də hər il olduğu kimi bu dəfə də həmin toplantının
iştirakçısı olmusunuz. İlk öncə bu toplantıyla bağlı təəssüratlarınızı öyrənmək
istərdik…
- Uzun
illərdir ki, ATƏT-in insan meyarı üzrə illik toplantılarında, eyni zamanda
əlavə tədbirlərdə də iştirak edirəm. Əlavə tədbirlər bir qayda olaraq ya
Avstriyanın paytaxtı Vyanada, ya da Polşanın paytaxtı Varşavada olur. Əsas
tədbirdə bir qayda olaraq birləşmə, toplaşma azadlığı və digər fundamental
insan hüquqları ilə bağlı, əlavə tədbirlərdə isə bunların biri və ya bir neçəsi
barədə mövzular olur. Varşavada keçirilən tədbirdə gündəlik çox geniş tərtib
edilir. Misal üçün, gündəlikdə fundamental hüquq və azadlıqlarla yanaşı, sosial
hüquqlar, miqrant hüquqları, ksenofobiya, dini dözümsüzlük və sair mövzular da
ola bilər. Belə tədbirlər adətən 10-14 günü əhatə edir. Məsələ burasındadır ki,
bu tədbirlərdə gündəlikdə dayanan əsas məsələlərdən başqa, bəzi maraqlı
qüvvələr gündəlikdə qeyd olunmayan, əlavə tədbirlər də təşkil edirlər. Bunlara əlavə
(paralel) tədbirlər – (sayt eventy) də deyilir. Ötən ilki toplantıda 81 belə
əlavə tədbir keçirilmişdi. Təsəvvür edin ki, ATƏT-in tədbirində gündəlik üzrə
panellər təşkil olunur, bunlara paralel, yaxud fasilələrdə və ya səhər tezdən
əsas tədbir başlayana qədər, üst-üstə düşməmək şərtilə, elə həmin yerdəcə
müəyyən qüvvələr tərəfindən otaqlar, zallar kirayələnir, əlavə tədbirlər
keçirilir. Beləliklə, ATƏT-in tədbirləri çox geniş olur. ATƏT-in budəfəki tədbiri
isə yubiley xarakterli idi. İlkin təəssüratım bundan ibarətdir ki, ildən-ilə bu
tədbirlərin mahiyyəti pisə doğru dəyişir. Əvvəllər bu tədbirlərə bir dialoq
platforması kimi baxmaq olardı. Əslində 1990-cı ildə qəbul olunmuş Yeni Avropa
üçün Paris Xartiyasında bütün tədbirlərdə vətəndaş cəmiyyəti iştirakçılığı
tövsiyə olunur. Gəlin görək, xartiya ilə ATƏT-in qarşısında qoyulan missiya nə
idi? Belə tədbirlər vasitəsilə hökumətlə vətəndaş cəmiyyəti arasında dialoqu
daha da yaxşılaşdırmaq əsas məqsədlərdən biridir. Təəssüf ki, son illərdə bu,
dialoq platformasından daha çox qarşılıqlı ittiham platformasına çevrilib.
Məsələn, dövlətlərin dövlətlərə qarşı ittihamına nümunə üçün Ukraynanın
Rusiyanı, yaxud ABŞ-ın Rusiyanı ittiham etməsini, yaxud hansısa dövlətin, o
cümlədən Ermənistanın Azərbaycana qarşı ittihamını, Azərbaycanın da buna qarşı
əks çıxışlarını göstərə bilərik. Digər tərəfdən, bu tədbirlər vətəndaş
cəmiyyəti, xüsusən də "vətəndaş cəmiyyəti” nümayəndəsi adlandırılan ayrı-ayrı
qüvvələrin idarə etdiyi şəxslərlə hökumətlərin bir-birilə qarşıdurmaları üçün
məkana çevrilib. Bu, heç nəyə xidmət etmir. ATƏT-in budəfəki tədbirində çıxış
edənlər də açıq şəkildə bildirdilər ki, Demokratik Təsisatlar və İnsan Haqları
Bürosu artıq şikayətlər bürosuna çevrilib.
- Sizcə, kimlər və ya hansı təşkilatlardır ATƏT
DTİHB-i şikayətlər bürosuna çevirən?
- Avropada
yüzlərlə, minlərlə QHT var. Onlar çoxsaylı şəbəkələr yaradıblar. Həmin
şəbəkələr öz fəaliyyətlərinə böyük məbləğdə vəsaitlər cəlb etməklə, müxtəlif
dövlətlərə qarşı kampaniyalar təşkil edirlər. Azərbaycan da zaman-zaman bu
şəbəkələrin fokusunda olub. Xüsusən də ölkəmizdə hansısa irimiqyaslı tədbir
keçirilməsi ərəfəsində, yaxud beynəlxalq əhəmiyyətli iqtisadi layihənin
reallaşması öncəsində. Misal üçün, Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru xəttinin çəkilməsi,
seçkilər, yaxud Avroviziya-2012, I Avropa Oyunları ərəfəsində böyük ümumdünya
kampaniyaları təşkil olunmuşdu. Bu antiazərbaycan kampaniyalarda aparıcı
qurumlar sırasında erməni təşkilatları,
erməni lobbisinin təsiri altında olan qüvvələr də olur. Məhz onlar məqsədli
şəkildə belə bir addım atırdılar. Düzdür, hər bir ölkədə insan haqlarının
pozulması faktı var və bu hüquq pozuntusuna görə dövlətlərin tənqid olunması
normal haldır. Ancaq maraqlı burasıdır ki, belə tədbirlərdə böyük əksəriyyət
hallarda Gürcüstan, Ermənistan kimi dövlətlər insan haqlarının pozulması
baxımından ümumiyyətlə "yada düşmürlər”. Amma Gürcüstandan və ya Tacikstandan ATƏT-in
tədbirinə qatılmış hansısa QHT Azərbaycanı insan hüquqlarının vəziyyətinə görə
geninə-boluna sərt tənqid edir. Əgər bu QHT hansısa səhv məlumat, yaxud da
reallığı əks etdirən faktlar əsasında Azərbaycanı, eləcə də başqa bir dövləti
tənqid edərdisə, səmimi narahatlığını çatdırardısa, bunu anlayışla qarşılamaq
olar. Hətta biz özümüz də hökumətin, dövlətin hansısa siyasətini beynəlxalq
tədbirlərdə, ölkə daxilində, kütləvi informasiya vasitələrində də tənqid edə
bilərik. Buna normal baxmaq lazımdır. Lakin qısa bir araşdırma aparanda hiss
edirsən ki, bəzi xarici QHT-lərin Azərbaycana qarşı "həssaslığı”, "narahatlığı”
məqsədli xarakter daşıyır.
- Müxtəlif ölkələrdən sözügedən koalisiyaya cəlb
olunmuş QHT-lər Azərbaycan barəsində daha çox hansı "tənqidləri” dilə
gətirirlər?
- Misal üçün,
bir neçə il bundan öncə Azərbaycana qarşı "Demokratiya naminə oxu”, "İnsan
hüquqları naminə idman” kampaniyaları təşkil edilmişdi. Belə kampaniyanı həyata
keçirən bir koalisiya var ki, orada 19 təşkilat birləşib. Təsəvvür edin, bu
koalisiyada "Azərbaycan fəalları”, Gürcüstan QHT-ləri ilə yanaşı, hətta
Tacikistandan da QHT təmsil olunur. Tacikistandan olan bu QHT nümayəndəsi
tədbirlərdə Azərbaycandakı insan haqlarının vəziyyəti ilə bağlı "ürək yanğısı”
ilə çıxış edir. Halbuki, bu adamın ölkəsində əhalinin 90 faizi qul
vəziyyətindədir, müxtəlif ölkələrdə qul kimi işlədilir. Çoxsaylı Tacikistan
qadınları isə Ərəb Əmirliklərində, Dubayda bədənini satır. Əgər tacikistanlı
QHT sədrini insan haqlarının vəziyyəti səmimi olaraq narahat edirsə, məntiqlə ilk
növbədə öz ölkəsindəki vəziyyəti dilə gətirməlidir. Lakin o, bunu etmir, hətta
ATƏT-dəki çıxışında, - "Mən çox şadam ki, Tacikistan belə vəziyyətinə görə
Azərbaycan səviyyəsinə enməyib”, - deyə, fikir bildirir. Eləcə də götürək
Gürcüstandan olan QHT sədrini. Əgər onun azərbaycanlılara doğrudan da canı
yanırsa, o zaman Gürcüstandakı azərbaycanlıların fundamental, o cümlədən din,
dil, mülkiyyət, təhsil, əmək və sair hüquqlarının pozulmasını da dilə
gətirməlidir. Azərbaycandakı siyasi məhbuslardan danışan həmin QHT sədri heç
demir ki, Saakaşvilinin prezidentlik müddəti bitəndən sonra onun yerinə gələn
şəxs əvvəlki hakimiyyətin demək olar bütün nümayəndələrini həbs etdirib, bir
qismini isə mühacirətə getməyə məcbur edib. Həmin koalisiyada Ermənistandan QHT
olmasa da, bilavasitə ermənilərin təsiri altında olan təşkilatlar var. Ən
önəmlisi də budur ki, ermənilərin təsiri altında olan təşkilatlar sözügedən
koalisiyada dominant rol oynayırlar. Buna misal kimi Çexiyanın People in Need
(PİN), Polşanın İnsan Hüquqları üzrə Helsinki Fondu, Norveçin İnsan Hüquqları
Evi kimi təşkilatların adını çəkmək
olar. Koalisiyanın bütün maliyyələşməsi, fəaliyyət planı və sair məhz bu
təşkilatlar vasitəsilə tənzimlənir. Bu koalisiyaya Azərbaycan tərəfdən cəlb
olunan zombiləşmiş, xaltalı "hüquq müdafiəçiləri” də digərlərini müşayiət edir.
Onlar insan ağlına gəlməyən, cüzi bir hissəsi həqiqət olan, lakin həddən artıq
şişirdilmiş dezinformasiyaları koalisiyaya ötürürlər.
- Azərbaycana qarşı kampaniyanı təşkil edən koalisiyalarda dominant rol
oynayan təşkilatların ermənipərəstliyini sübut edəcək hər hansı fakt, sübut
təqdim etmək mümkündürmü?
- Əlbəttə mümkündür.
Götürək elə PİN təşkilatını. 1988-ci ildə Ermənistanın Spitak rayonunda
dəhşətli zəlzələ olanda Çexiyada bir qrup tələbə təşəbbüs göstərərək, möhtac
olan insanlara yardım aksiyası keçiriblər. Sonradan bu təşəbbüs əsasında adı
"möhtac insanlar” kimi məna verən People in Need adlı humanitar təşkilat
yaradılıb. PİN 1992-ci ildə beynəlxalq humanitar hüququn prinsiplərini kobud
surətdə pozaraq, Xankəndində döyüş əməliyyatlarında yaralanan erməni
döyüşçülərini müalicə etmək üçün hospital yaradıb. Beynəlxalq humanitar hüququn
prinsiplərinə görə döyüşlər zamanı yaralananlara, əsir düşənlərə münasibətdə
humanitar yardım göstərən tərəf neytiral və qərəzsiz olmalıdır. Onlar üçün
işğalçı və müdafiə olunan anlayışı olmamalıdır. Döyüşlərdə bədbəxtliyə düçar
olan, yaralanan, əsir düşən və sair şəxslərə eyni münasibət göstərilməlidir.
Lakin PİN-in "humanizmi” ancaq ermənilərə münasibətdə özünü göstərib. O vaxt
yaralanaraq əsir düşən hərbiçi və ya mülki azərbaycanlıları PİN öz hospitalına
qətiyyən qəbul etməyib. Sonradan bu təşkilat öz mandatından kənara çıxaraq ermənilərin
əlində Azərbaycana qarşı dubinka rolunu oynadı. Halbuki, humanitar təşkilatlar
insan hüquqlarını müdafiə edən təşkilat deyil, konkret humanitar missiya yerinə
yetirir. Ümumiyyətlə, bu təşkilatın Azərbaycan vətəndaşları ilə bağlı daha
dəhşətli əməlləri var. Təəssüf ki, bizim istintaq orqanlarında bu təşkilatla
bağlı əsir və girovlarımızın ifadələri, demək olar yoxdur. İndi belə təşkilatın
Azərbaycanda insan hüquqlarının vəziyyətindən narahat olması sadəcə sinizimdir.
Bundan başqa, Azərbaycana qarşı təşkil edilən koalisiyanın əsas
koordinatorlarından biri də Rebeka Vinset idi. ABŞ vətəndaşı olan bu qadın
vaxtilə Azərbaycandakı Amerika səfirliyində çalışıb. Sonradan "Artikl XlX”un
nümayəndəsi kimi ən böyük antiazərbaycan kampaniyalardan birinin, 2012-ci ildə
fəallıq göstərən Azərbaycan üzrə Beynəlxalq Əməkdaşlıq Qrupunun koordinatoru
olub. O, ABŞ konqresində olan və hər il Azərbaycanla bağlı dinləmələr keçirən
ermənipərəst konqresmenlərin birbaşa göstərişləri əsasında fəaliyyət göstərir. Bu
qüvvələrin yaratdığı şəbəkə heç vaxt Ermənistanla bağlı hər hansı bəyanat
verməyib. Cənubi Qafqazın digər dövlətləri ilə bağlı fəaliyyəti yoxdur.
Maraqlıdır niyə onları bu qədər maraqlandırır Azərbaycan? İndi onlara müraciət
edək ki, bizim girov götürülmüş həmvətənlərimiz Şahbaz və Dilqəmlə bağlı da bir
yardım edin, görün reaksiya olacaqmı? Halbuki PİN-in əsas funksiyası məhz
budur. Siz təşəvvür edin ki, bu koalisiya tərtib etdiyi siyasi məhbus
siyahısında olan Qarabağ qazisinin müadfiəsi ilə bağlı heç bir hərəkət etməyib.
Buraxdığı broşurlarda, keçirdiyi kampaniyalarda ondan başqa hamının şəkilləri
var. Səbəbi sadədir. Çünki həmin Qarabağ qazisi vaxtilə Ermənistana qarşı döyüşüb.
İndi bu şəbəkə, ABŞ-dan olan bəzi fondalrın dəstəyi ilə xarici ölkələrdə
təlim-məşq toplanışları keçirir və ora Azərbaycandan zombiləşdirdikləri
insanları cəlb edirlər. Özü də bunun üçün beynəlxalq tədbirlərdən istifadə
edirlər. Məslən, insanlar ATƏT və ya hər hansı beynəlxalq təşkilatın tədbiri
üçün qeydiyyatdan keçir və tədbirə gedir. Amma həmin tədbirə demək olar iştirak
etmir, əsas tədbirdən kənarda təşkil olunan gizli toplantıya qatılırlar. Belə
toplantılardan sonra Azərbaycanla bağlı yeni kampaniyalara start verilir. Məslən
indi Azərbaycanın Mədən Hasilatında Şəffaflıq Təşəbbüsündə, daha sonra Açıq
Hökumətə dair Beynəlxalq Təşəbbüsdə statusunun bərpası məsləsi var. Həmin
qüvvələr bunun qarşısını almaq üçün işə keçib. Məqsəd Azərbaycanı təmsil etdiyi qurumlarda gözdən salmaq
və mükün hallarda onun üzvülüyünə xitam verməyə nail olmaqdır. Bununla bağlı həmin qüvvələrin Azərbaycandan olan tərəfdaşları bir sıra işləri görməlidirlər. İlk növbədə Azərbaycanın
Mədən Hasilatında Şəffaflıq Təşəbbüsündəki üzvülük statusunun bərpasının
qarşısını almaq və mümkün halda onun bu təşəbbüsdən çıxarılmasına nail olmaq. Eyni
zamanda Açıq Hökumət Tərəfdaşlığı beynəlxalq təşəbbüsündə Azərbaycanın aktiv statusunun bərpasına mane olmaq, mümükün halda onun növbəti
bir il üçün deaktiv statusda qalmasına çalışmaq. Ən nəhayət, İnsan Hüquqları
üzrə Müvəkkilin BMT-dəki "A” statusunun ləğvinə və onun "B” statusuna
endirilməsinə nail olmaq. Bu fəaliyyətlərlə bağlı şəbəkənin
Azərbaycandakı fəalları müraciətlər hazırlayaraq müvafiq qrumlara göndəriblər. Yəqin
ki, tezliklə beynəlxalq dəstək də təmin olunacaqdır.
- Qeyd etdiniz ki, xaricdə şəbəkələşmiş QHT-lər
Azərbaycana qarşı məqsədli kampaniyalar təşkil edirlər. Bu məqsədlər nədən
ibarət ola bilər?
- Apardığım
araşdırmalar nəticəsində ATƏT tədbirləri çərçivəsində Azərbaycana qarşı
fəallaşan koalisiyaları, məqsədli tənqidləri, kampaniyaları qruplaşdırmışam. Burda
bir neçə məqsəd var. Ən birincisi, bu koalisiyada böyük pullar dövr edir. Həmin
pulların nağdlaşdırılması, çirkli pulların yuyulması üçün Azərbaycandan olan
"hüquq müdafiəçiləri”ndən istifadə edilir. Loru dildə desək, belə
koalisiyalarda əsas güc, söz sahibi olan bir-iki təşkilat pul pul gətirər
prinsipi ilə qurumun fəaliyyətinə bir az pul xərcləyir, daha sonra oradan böyük
pullar qazanırlar. Tacikistan, Gürcüstan, Azərbaycan və sair ölkədən bu
koalisiyada təmsil olunan QHT-lərin də ATƏT-in tədbirlərinə gedib-gəlmək,
hotellərdə qalmaq, qidalanmaq xərcləri ödənilir. Ola bilsin az miqdarda qonorar
da verilir. Lakin Azərbaycan ətrafında kampaniyalar təşkil etməklə böyük pulları
həmin koalisiyalarda dominant rol oynayan təşkilatlar qazanırlar. Misal üçün,
ötən il yalnız ABŞ-ın Demokratiyaya Dəstək Fondu - NED təşkilatından
Azərbaycana ümumi həcmi 1 milyon 200 min dollara yaxın 21 qrant ayrılıb. Bu
qrantlar içərisində siyasi məhbuslara yardım üçün ayrılan vəsaitlər də var.
Amma bu günə qədər siyasi məhbus adlandırılan şəxslərdən heç kimə, onun ailə
üzvlərinə, yaxud da hüquqlarının müdafiəsinə heç kim heç bir vəsait xərcləməyib,
yardım olunmayıb. Yəni, pullar bu kimi adlarla Azərbaycana qrant adı ilə
ayrılır, sonra nağdlaşdırılıb geri qayıdır. "Hüquq müdafiəçisi” var ki, onun
adına Azərbaycan banklarının birində hesab açılıb, həmçinin bu hesaba köçürülən
pulların asan əldə edilməsi üçün onun plastik kartı var. Lakin həmin kart xaricdəki
hansısa təşkilatdadır. Qrant adı altında xaricdən pul həmin şəxsin hesabına
köçürülür, bir müddət sonra xaricdə sözügedən plastik kart vasitəsilə
nağdlaşdırılır. Ermənilərə bağlılığı olan və koalisiyalarda dominantlıq edən
təşkilatların məqsədi isə puldan da önəmli olan bəzi məsələlərdir. Onlar
Azərbaycanın Ermənistanla müqayisədə antidemokratik, insan hüquqlarının total
pozulduğu bir dövlət imicini formalaşdırmaqla, Dağlıq Qarabağ ermənilərinin
separatçılığına, əslində isə Ermənistanın işğalçı siyasətinə haqq qazandırmağa
çalışırlar. Bundan başqa, koalisiyada dominantlıq edən qüvvələr Azərbaycanda
radikalizmi artırmaqla cəmiyyətdə tolerantlığın, multikulturalizmin pozulmasına
çalışırlar. Bu məqsədlə Azərbaycan daxilində dini radikalizmi stimullaşdıra
biləcək qüvvələri müdafiə edirlər. Reallıq budur ki, Azərbaycan cəmiyyətində
monolitlik var. Dini, irqi, milli zəmində heç bir qarşıdurma yoxdur. Hətta eyni
dinin ayrı-ayrı məzhəbləri arasında da radikal fikir ayrılığı, qarşıdurma
yoxdur. Koalisiyadakı bəlli qüvvələr bu sabitliyin pozulmasında, monolitliyin,
tolerantlığın, multikulturalizmin dağıdılmasında, parçalanmasında maraqlıdırlar.
Beləliklə, dövləti daxildən çökdürmək, vətəndaş qarşıdurması yaratmaq,
Azərbaycan ordusunun ön cəbhədəki mətin mübarizəsini də sarsıtmaq niyyəti
güdürlər.
- Son olaraq gəldiyiniz qənaət nədən ibarətdir?
Vətəndaş cəmiyyətinə, QHT-lərə, hüquq müdafiəçilərinə nələri tövsiyə edərdiniz?
-
Azərbaycanın 20 faiz ərazisi işğal altındadır. Atəşkəs razılaşması olsa da,
qarşı tərəf müxtəlif təxribatlarla bu razılaşmanı pozur. Bütün çətinliklərə
rəğmən, Silahlı Qüvvələrimiz cəbhə xəttində ayıq-sayıq dayanır, Vətənimizin
keşiyini çəkir. Azərbaycan Ordusunun gücü, düşmən üzərində sözün bütün
mənalarında üstünlüyü də göz qabağındadır. Belə olan vəziyyətdə düşmənlərimizə
imkan verməli deyilik ki, Azərbaycanın daxilində ikinci cəbhə açsınlar. Bunun
üçün isə güclü vətəndaş cəmiyyətinin olması vacib şərtdir. Əsl dövlət
mövqeyində dayanan, yeri gələndə, hökuməti tənqid edən, lakin dövlətçiliyin
təməl prinsiplərini qoruyan vətəndaş cəmiyyətinin gücləndirilməsi zərurətdir.
Vətəndaş cəmiyyəti deyərkən yalnız QHT-ləri təsəvvür etmək düzgün deyil. Buraya
kütləvi informasiya vasitələrini, icmaları, dini təşkilatları, siyasi
partiyaları, müxtəlif sahələrdə təmsil olunan insanlarımızı, ümumən bütün vətəndaşlarımızı
aid etmək gərəkdir.
Rufik ISMAYILOV