Astananın dünyaya verdiyi mesaj

Bu günlərdə BMT Təhlükəsizlik Şurasının sədri postunda növbəti rotasıya oldu. Qazaxıstan bir ay boyunca rəhbərlik etdiyi və planetin ən mötəbər beynəlxalq təşkilatı hesab edilən BMT Təhlükəsizlik Şurasındakı yerini Küveytə həvalə etdi. Beynəlxalq analitiklər belə hesab edirlər ki, Qazaxıstanın təşkilata rəhbərlik etdiyi ötən bir ay müddətində gördüyü işlər, bir sıra ölkələrin illərlə bu qurumda gördüklərindən daha çox olub.
Beynəlxalq analitiklər belə hesab edirlər ki, Qazaxıstanın sədrliyi dövründə dünyanı narahat edən bütün təhdid və risklər TŞ-də müzakirəyə çıxarılıb və ikitərəfli qaydada həll edilə bilinməyən məsələlərin həllinə cəhd göstərilib. O cümlədən, Əfqanıstan məsələsi də. Əvvəllər bunun regional bir məsələ olduğu düşünülürdü. Əgər xatırlayırsınızsa, son illər Əfqanıstanda yetişdirilən narkotiklər uzun və gizlin yollarla Avropadan tutmuş uzaq Amerika ölkələrinin qara bazarlarına daşınırdı . Digər tərəfdən isə Əfqanıstan nəinki narkotiklərin, həm də terrorizmin yuvası kimi də tanınır. Eləcə də, Yaxın Şərq problemi də ümumbəşəri problemə çevrilmişdi.
Yeri gəlmişkən, ekspertlərin sözlərinə görə, 2000-ci ildən sonra dünyada terror hadisələrinin sayı 10 dəfədən çox artıb. Təkcə 2016-cı ildə dünyanın yarıdan çoxunda -104 ölkədə terror hadisələri baş vermişdir. Ötən il ərzində demək olar ki, dünyanın bütün aparıcı TV və xəbər saytlarında Əfqanıstanla bağlı hər gün xəbərlər yer alıb. Bölgədə elan olunmamış müharibə, siyasi qarşıdurmalar, sürətlə silahlanma yola saldığımız ildə dünya gündəmini zəbt edib. Bundan əlavə Suriya və İraqdan sıxışdırılan İŞİD terrorçularının Əfqanıstanda özlərinə məskən salmaları narahatçılığı daha da artırıb. Məhz bu səbəbdən də Qazaxıstan sədrliyi dövründə Əfqanıstanla bağlı Təhlükəsizlik Şurasında ayrıca bir iclas təşkil edib. Beynəlxalq analitiklər belə qənaətdədirlər ki, bununla da rəsmi Astana Əfqanıstan probleminin həllinə dünya dövlətlərinin diqqətini cəlb edə bilib. Belə ki, 2010-cu ildən bəri ilk dəfədir ki, BMT TŞ üzv dövlətlərin nümayəndələri Əfqanıstana səfər ediblər. TŞ-yə üzv olan 15 dövləti təmsil edən diplomatlar yanvarın 13-dən 15-dək Kabul şəhərində səfərdə olublar. Səfərdə əsas məqsəd isə ölkədə yaranmış vəziyyətlə yerindəcə tanış olmaq, eləcə də həlli vacib olan məsələlərə dair təcili tədbirlər görməkdən ibarət olub.
Ekspertlərin sözlərinə görə, hazırda elə nüvə dövlətləri vardır ki, onlar dünya ölkələrini demilitarizasiyaya səsləsələr də, özləri hələ də belə bir addımı atmağa, kütləvi ölümsaçan arsenaldan imtina etməyə tələsmirlər. Əgər bu çağırışı səsləndirən dövlətlər özləri buna riayət etmirlərsə, bəs onda onlara kim inanacaq?
Analitiklər belə hesab edirlər ki, burada əsas məsələ dünya ölkələrinin malik olduqları kütləvi qırğın silahlarının sayının çox olmasında, yaxud yayılma coğrafiyasında deyil. Əsas fakt odur ki, bu gün bu silahlar mövcuddurlar və onlar artmaqda davam edirlər. Və onlar heç də həmişə düzgün mühafizə olunmurlar. Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayev BMT Təhlükəsizlik Şurasında çıxışı zamanı haqlı olaraq qeyd edib ki, kütləvi qırğın silahlarına malik olan ölkələrin sayı artdıqca, həmin silahların terrorçuların əlinə keçməsi riski də çoxalır. Axı real qatillərlə həmişə dil tapmaq mümkün deyil. Onlar üçün kütləvi qırğın silahları, adı silahlarla uduzduqları mübarizədə revanş əldə etmək deməkdir! Bu zaman günahsız axıdılan qanlar üçün kim cavabdehlik daşıyacaq? Odur ki, statusundan asılı olmayaraq bütün dövlətlər nüvə arsenalını minimumadək azaltmalıdırlar! Başqa sözlə, kütləvi qırğın silahlarının yayılmasının qarşısının alınması bu gün insan cəmiyyətinin yaşaması deməkdir. Və rəsmi Astana da yüksək tribunadan istifadə edərək dünyaya həmin mesajı verib.
Ekspertlər belə hesab edirlər ki, bu, heç də Qazaxıstanın xarici siyasətindən irəli gələn adi bir çağırış deyildi, əksinə, kütləvi qırğın silahlarının qarşısının alınması üçün düşünülmüş bir plan idi. Belə ki, Nursultan Nazarbayev çıxışı zamanı kütləvi qırğın silahlarının əldə edilməsi və yayılmasının qarşısının alınması üçün real cəza mexanizmlərin hazırlanması təklifini irəli sürüb. Bunların sırasında ölkələrin nüvə silahlarının yayılmasının qarşısının alınmasına dair Müqavilədən çıxması şərtlərinin daha da sərtləşdirilməsi də yer alıb. Analitiklərin fikrincə, hələlik sözügedən Müqavilənin elə də böyük bir rolu olmasa da, hər halda, dünyada sülhün bərqərar olmasında əhəmiyyəti danılmazdır, nüvə arsenalına malik dövlətlər onunla hesablaşmağa məcburdurlar. Odur ki, Müqavilənin həqiqətən də işlək bir mexanizmə çevrilməsi üçün Qazaxıstan təklif edir ki, dövlətlər ilk növbədə danışıqlar masasına oturmalı və bir-birinə etibar etməyi bacarmalıdırlar. Bax, budur əsas məsələ! Etibar etmək - bu gün beynəlxalq münasibətlərdə çatışmayan da məhz budur! Məhz dövlətlər bir-birinə etibar etməklə dünyanı böhrandan və münaqişələrdən xilas edə bilərlər. Məhz bu yolla kütləvi qırğın silahlarını dünyada lazımsız və gərəksiz bir alətə çevirmək mümkündür. Dünyada söz sahibi olan dövlətə çevrilmək üçün heç də bu kimi silahlara malik olmaq vacib deyildir. Analitiklərin fikrincə, bunu Qazaxıstan elə öz təcrübəsi ilə də isbatlamış olub. Doğrudur, bir qisim insanlar da vardır ki, onlar dövlətlərin BMT Təhlükəsiz Şurasına sədrlik etməsini formal bir hadisə kimi dəyərləndirirlər. Amma beynəlxalq analitiklərin fikrincə, Qazaxıstanın təcrübəsi bunun əksini isbatladı. Quruma sədrlik etdiyi bir ay müddətində Təhlükəsizlik Şurasının iclasları mübahisəsiz keçirilib, gündəlikdə olan bütün qətnamələr yekdilliklə qəbul edilib. Bir sözlə, Qazaxıstan üzərinə düşən öhdəliyi layiqincə yerinə yetirib. İndi planetimizin və cəmiyyətin təhlükəsizliyinin keşiyində durmağın növbəsi digərlərindədir. Onların bu missiyanı necə həyata keçirəcəyini isə zaman göstərəcək.

Kamran