Astana hakimiyyətin keçidinə hazırlaşır
Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayevdən qəfil və gözlənilməz
addım atıb. Prezident Qazaxıstanın Rusiyadakı səfiri Marat Tajini vəzifəsindən
azad edərək, öz administrasiyasının birinci müavini təyin edib. Əksər ekspertlərin
qənaətinə görə, bu qərar bir mesajdır. Tajin böyük ehtimalla, prezidentin bu
yaxınlarda hakimiyyət orqanlarının bölgüsü üzrə yaratdığı işçi qrupu kurasiya
edəcək. Hakimiyyət dəyişikliyi məsələsi ölkənin ən aktual məsələlərindən
biridir. 25 ildir ki, vəzifə başında olan Nazarbayevin səhhəti ilə bağlı bir
neçə dəfə narahatçılıq yaşanıb. Düzdür, onun özü "Bloomberg”ə bildirib ki,
səhhətindən asılı olmayaraq, 2020-ci ildə keçiriləcək prezident seçkilərinə
qatılacaq. Nazarbayev ölkənin müstəqilliyinin 25 illiyi ilə bağlı keçirilən
mərasimdə bəyan edib ki, Qazaxıstan prezident üsul-idarəli dövlət kimi qalacaq.Bir faktı da qeyd edək ki, Qazaxıstan Konstitusiyasına əsasən, eyni şəxs
dalbadal iki dəfədən artıq prezident seçilə bilməz, lakin bu məhdudiyyət Nazarbayevə
şamil edilmir. 2007-ci ildə parlamentin qəbul etdiyi konstitusiya dəyişikliyi
ona ölkə başçısı vəzifəsinə limitsiz namizəd olmaq ixtiyarı verir. Buna
baxmayaraq, o, hakimiyyət qanadlarının səlahiyyətlərinin bölgüsünü həyata
keçirəcək işçi qrupun yaradılması barədə qərar qəbul edib.
Ekspertlər istisna
etmirlər ki, Marat Tajin də yeni strategiyanın işlənməsində aktiv rol
oynayacaq. "İşçi qrupa formal olaraq Prezident Administrasiyasına rəhbərlik
edən Adilbek Caksıbekov rəhbərlik etsə də, əsas söz sahibi məhz Tajin olacaq.
Əsas qara işləri hər dəfə müavinlər həyata keçirirlər”, - deyə risklərin
qiymətləndirilməsi qrupunun rəhbəri Dosım Satpayev bildirib. Ekspertin
sözlərinə görə, Tajinin prezident administrasiyasına qayıdışı iki - sistem və
konyuktura səbəbindən təsadüfi sayıla bilməz. "Nazarbayev daxili siyasətin
reallaşması səviyyəsindən narazıdır. Bu sahədə ciddi problemlərin üzə çıxdığı
bəlli olub - torpaq sahəsində problemlər üzündən mitinqlər, dövlət
strukturlarının informasiya işinin tam iflası, ilin əvvəlindən bəri isə
Qazaxıstan vətəndaşlarının məcburi qeydiyyatı ilə bağlı kommunikasiya
sisteminin özünü doğrultmaması baş verib. Sonuncu məsələ əhali arasında o qədər
narazılıq doğurdu ki, hətta baş nazir Bakıtjan Saqintaev da etiraf etdi ki,
dövlət strukturları öz işlərinin öhdəsindən gələ bilmirlər. Tajin səfir təyin
olunana qədər prezidentin yaxın ətrafında çalışıb və bir növ beyin mərkəzi
rolunu oynayıb. Burada daxili və xarici siyasət üzrə proqramların işlənməsi ilə
məşğul olub. Hətta, iqtisadi layihələrin reallaşması ilə məşğul olub.
Təcrübədən keçmiş məmur kimi prezidentə ölkədə vəziyyəti dəyişmək üçün gərək
olub”, - deyə Satpayev bəyan edib. "Konyuktura səbəbi isə prezident, baş nazir
və parlament arasında səlahiyyətlərin bölgüsü sxeminin hazırlanması ilə
bağlıdır. Özbəkistanda baş verən hadisələr Qazaxıstanın siyasi elitasını
hakimiyyətin keçidi barədə düşünməyə vadar edib. Ola bilsin, hətta hansısa
proseslər bunu tezləşdirib. Ötən ili yada salsaq, bir sıra maraqlı kadr
yerdəyişmələrini görərik - baş nazir Kərim Məsimov milli təhlükəsizlik naziri,
müdafiə naziri İmanqali Tasmaqambetov əksinə, hökumətdə iqtisadi məsələlərlə
məşğul olmaq tapşırılıb”, - deyə o bildirib.
Bir faktı da qeyd edək ki, çoxları hesab edirdi ki, məhz Məsimov Nazarbayevin
varisi olacaq. Lakin bu baş vermədi. "Elitada heç də hamı yeni təyinatlarla
razı deyil. Lakin onlar yeni hakimiyyət keçidinə şahidlik etməli olurlar - həm
elitanın təmizlənməsi, həm də demokratiya oyunları nöqteyi-nəzərindən”, - deyə
Satpayev vurğulayıb. Ekspert hesab edir ki, parlamentin səlahiyyətlərini
genişləndirmək üçün parlamentin özünü gücləndirmək gərəkdir. Bunun üçün isə
parlament islahatları, partiya və seçki qanunvericiliyini təkmilləşdirmək
gərəkdir. Yəni, parlamentin təkcə partiya siyahısı ilə deyil, həm də majoritar
siyahı ilə formalaşmasını həyata keçirmək gərəkdir. Yalnız bu halda parlament
ciddi siyasi oyunçuya, kollektiv varisə çevrilə bilər. Sonuncu məsələ ilə bağlı
uzun illərdir ki, danışılır. D. Satpayevin qənaətinə görə, Qazaxıstan keçid
prosesinin yumşaq baş verdiyi Özbəkistanın təcrübəsindən yararlana bilər. Hər
iki ölkə oxşar siyasi sistemə malikdir. Amma fərqlər də var. Qazaxıstanda
dövlət başçısının ətrafı müxtəlif və rəngarəng siyasi oyunçulardan ibarətdir.
Məsələn, "biznes qrup” deyilən oliqarx qruplar var. Özbəkistanda isə güclü
siyasi oyunçu kimi bir qrup yoxdur. Belə bir qrup Türkmənistanda da mövcud
deyil. Qazaxıstan elitasının özünüqoruma instinkti siyasi sabitliyi qorumağa
çalışacaq. Belə ki, istənilən münaqişə tək ictimai təhlükəsizliyə deyil,
elitanın özünə də ciddi zərbə vurmuş olacaq. "Özbəkistanda baş verən hadisələr
bizim üçün maraqlı bir təcrübə rolunu oynadı. Bu təcrübəni bizdə də tədqiq edirlər.
Razılaşma əldə etməyi öyrənmək gərəkdir. Bununla yanaşı, bizim öz spesifik
cəhətlərimiz var və bunu nəzərə almaq gərəkdir”, - deyə ekspert vurğulayıb.
Onun sözlərinə görə, Qazaxıstanda əvvəllər də ciddi siyasi dəyişikliklər barədə
bəyanatlar səslənirdi. Vaxtilə siyasi islahatların reallaşması ilə bağlı milli
komissiya da yaradılmışdı. "Lakin nə yaradılırsa yaradılsın, hansı bəyanatlar
səslənirsə səslənsin, sonda yalnız və yalnız prezident üsul-idarəsi ən ali
sistem kimi qalır”, - deyə Dosım Satpayev vurğulayıb.
Qazaxıstan politoloqu Eduard Poletayev isə hesab edir ki, hazırda əhalidə
sabitliyə tələbat duyulur. "Rublun enməsi ilə bağlı bizə yaxın tərəfdaş
ölkələrdə, Rusiyada iqtisadi vəziyyət pisləşib, Ukraynada hərbi xarakterli
münaqişə baş verir. Bizdə isə devalvasiya gözləmələri doğrulmadı. Kifayət qədər
əlverişli pauzadır, nəzərə alsaq ki, bu il miqyaslı bir infrastruktur
layihəsinin həyata keçirilməsinə start verilməlidi”, - deyə ekspert bildirib.
Xatırladaq ki, N.Nazarbayev beş dəfə prezident seçilib: dörd dəfə
seçkilər və bir dəfə prezidentin səlahiyyətlərinin uzadılması məsələsi üzrə
ümumrespublika referendumu sayəsində (1995-ci ildə). İki dəfə 1999 və 2011-ci
illərdə növbədənkənar prezident seçkiləri keçirilib. Son iki seçki kampaniyası
zamanı fəaliyyətdə olan prezidentin lehinə 90 faizdən artıq səs verilib.
Azər Nuriyev