Arzulanmayan övlad: Cəmiyyətin, yoxsa fərdin faciəsi?
Lənkəranın
Darquba kəndində baş verən məlum olay - yeni doğulan qız uşağının quyuya
atılaraq öldürülməsi xəbəri cəmiyyətdə demək olar ki, şok effekti yaradıb.
Tibbi ekspertiza atası tərəfindən öldürülməsi ehtimal edilən altı günlük körpənin
bədənində iynə deşikləri də aşkarlayıb. Faciəli hadisə təkcə cənub zonasında
deyil, ümumən ölkəmizdə ailələrin qız uşaqlarının doğulmasına qarşı dözümsüzlük
göstərməsi ilə bağlı münasibətləri müzakirə mövzusuna çevirib. Qız uşaqlarının
ailələr tərəfindən bəzi hallarda arzulanmayan övlad olmasının isə tarixi
faktlardan tutmuş, bu günə qədər baş verən müxtəlif hadisələr təsdiqləsə də, ekspertlər olayın cəmiyyətin
ümumi problemi kimi qəbul edilməsinin tərəfdarı deyillər. O mənada ki, bu cür
baxışlarla yanaşı, cəmiyyətdə "qız övladı valideyn üçün çox vacibdir” kimi
fikirlər yaşanır və qız övladlarına böyük dəyər verilir. Ancaq həyatın
inkişafı, qloballaşma, müasirliyə meyllik bütün düşüncələri eyni istiqamətə dəyişmək
iqtidarında olmadığından, bəzi hallarda bu tip faciələr cəmiyyəti silkələyir. Həm
də təsadüfən yox... Hətta qadağalar
düşüncələrə və baxışlara bəzən təsir edə bilmir. Məsələn, Azərbaycanda uşaqların cinsiyyətinin əvvəlcədən öyrənilməsinə
qoyulan qadağa, o cümlədən qız uşaqlarının ana bətnində tələf olunmasının
qarşısının alınması üçün ultrasəs müayinəsinin (USM) öncədən öyrənilməsi
qadağası da bu sferada vəziyyəti o qədər dəyişməyib. Çünki yenə də qanunsuz
abortlar edilməsi, dölün ana bətnində öyrənilməsi ilə bağlı faktlar və
narahatlıqlar yaşanmaqdadır. Üstəlik, illərlə haqqında maarifləndirmə işi
aparılan "Ailə planlanması”nın hələ də həllini tapmaması bu tip faciələrə yol
açır. Hamını narahat edən suala cavab axtarılır: arzulanmayan uşağın
doğulmasının qarşısının alınması üçün yeganə yol, körpənin öldürülməsidir?
Bu gün cəmiyyətin hadisəyə baxışı demək olar ki, üst-üstə düşür: hamı
birmənalı şəkildə hadisəni pisləyir, cinayətkarın cəzalanmasını tələb edir. Sosial media iştirakçılarının
statuslarında, şərhlərində haqlı olaraq pislənilən olay, həmçinin ailəyə və
övlada münasibəti, oğulla qızın fərqinin olub-olmamağı kimi fikirlərə də
münasibəti ortaya qoyur.
Millət vəkili Elşən Musayev "facebook” səhifəsində hadisəyə
münasibət bildirərək "Övladın cinsini fərqləndirənlər
bu dünyanın ən bəsit, ən bekar, ən cahil adamlarıdır.Oğlanı da, qızı da
verən Tanrıya min kərə şükürlər olsun! Bu DƏYƏRin qiymətini bilməyənlərə, bəsirət
gözü kor olanlara, naşükürlərə isə milyon kərə yazıqlar!!!” yazıb.
"Lənkəran
rayonunda körpənin öldürülməsi ilə bağlı xəbərin dəhşəti ifadə oluna biləcək səviyyədə
deyil” deyə sosial şəbəkədə status paylaşan "Bakcell” şirkətinin kommunikasiya bölməsinin
rəhbəri Süheylə Cəfərova günahsız insanı öldürməyi cinayət adlandırır:
"Körpəyə qıymaq vəhşilikdir, cahillikdir və bunu edən adam ən ağır cəzaya
layiqdir”. S.Cəfərova hesab edir ki, məsələ təkcə bu sahədə
çalışan beynəlxalq təşkilatların diqqət və araşdırmalarını yox, həm də dövlətin
müdaxiləsini tələb edir: "Və elə məsələnin ciddiliyini nəzərə alaraq, sosial şəbəkələrdə
bu haqda yayılan xəbərlərin mənbəyini araşdırmaq lazımdır”.
Baş
verən hadisəyə ziyalıların, hüquq müdafiəçilərinin münasibəti də olayı ümumiləşdirməkdən
uzaq olsa da, səbəblərini araşdırmağı tələb edir.
Fərdi hadisə
Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı Azərbaycanda qız-oğlan ayrı-seçkiliyinin
olduğunu düşünmür: «Əksinə, ölkəmizdə bir çox ailələrdə qız uşağının dünyaya gəlməsinə
daha çox sevinirlər və onların doğuluşu bayrama çevrilir». S.Rüstəmxanlı hesab
edir ki, yeni doğulan körpələrin öldürülməsi və ya onlardan imtina edilməsi
kimi hadisələr ümumi maddi vəziyyətlə, dolanışıqla, çoxuşaqlı ailələrdəki
problemlərlə və ya valideynin ümumi-psixoloji vəziyyəti ilə əlaqəli ola bilər:
«Baş verən olay fərdi hadisədir. Hadisəni ümumiləşdirmək və Azərbaycanda qız
uşaqlarına ümumi münasibət kimi təqdim etmək doğru deyil. Çünki ölkəmizdə heç
vaxt belə adət və ənənə olmayıb. Bu tip ənənə vaxtilə ərəblərin arasında olub.
Belə hadisələri Azərbaycanın adı ilə bağlamaq və ümumiləşdirmək doğru deyil”.
Təhsil üzrə ekspert, professor Əjdər
Ağayevin fikrincə, hadisə haqqında fikir yürütməzdən, baş verənləri analiz etməzdən öncə,
ailənin durumu ilə maraqlanmaq lazımdır: bu ailədə neçə uşaq var, ata neçə
yaşındadır, fiziki durumu necədir və s. Hətta psixi çatışmazlığın olub-olmaması
baxımından nəsil-nəcabət öyrənilməlidir. Hadisəyə gəlincə, ekspert bildirir ki,
bütün vəziyyətlərdə yeni doğulan uşağı quyuya atıb öldürmək ən böyük cinayətdir:
"Əgər cinayət ata tərəfindən törədilərsə, bu onun günahlarını iki və ya üç qat
artırır”. Ekspert ərəblərin İslam dinindən öncə qız uşaqlarının doğulmasına
münasibətini yada salır: "O zaman ərəblər arasında qız uşaqları dünyaya gələndə
onları diri-diri torpağa basdırırdılar. Elə bir kritik vəziyyətdə İslam dini
meydana gəldi və bu yanaşmanı qadağan etdi. İslam dini övladın - istər qız
olsun, istər oğlan, Allah tərəfindən verilən pay olduğu fikrini meydana qoydu”.
Ekspertin fikrincə, bu gün cəmiyyətdə fanatizmin inkişafı insanlara dinin əsl
mahiyyətini, onun mütərəqqi cəhətlərini, mədəniyyət səviyyəsini başa düşməyə
mane olur: "Elə bilirlər ki, vaxtilə belə ənənə olub və bu gün də kapitalizm cəmiyyətinin
meydana çıxardığı qüsurlar o qədər çoxalıb ki, əxlaqsızlıq baş alıb gedir. Bəlkə
ata onunla paralellər aparıb və deyib ki, əxlaqsızlığın güclü olduğu zamanda
belə ediblər, mən də edim”. Ə.Ağayev bəzi ataların qız uşaqlarının doğulmasını arzulamamağı
faktlarının olduğunu inkar etmir: "Bəzən doğulan qız uşaqlarının doğum evindən
götürülmədiyi faktları da var. Bəzən kişilər qız övladı dünyaya gəldiyi üçün həyat
yoldaşını döyür, təhqir edir. Bütün bunlar savadsızlığın və səviyyəsizliyin əlamətləridir.
Heç bir səbəb bu tip hadisələrin törədilməsinə haqq qazandıra bilməz. Cəmiyyət
özü bu faciəyə münasibət göstərməli və kəskin şəkildə pisləməlidir». Ekspert bu
istiqamətdə cəmiyyətdə maarifləndirmə işlərinin aparılmasının tərəfdarıdır: «Sovet
təcrübəsində maarifləndirməni həyata keçirmək olurdu. İndi internet maarifləndirməni
"gücləndirib”. Digər tərəfdən, maarifləndirmə təlimləri pulludur. Valideynlərin
isə həmin təlimlərdə iştirak etməyə pulu yoxdur. Biz vaxtilə kapitalizmin eybəcərliklərini
ifşa edərdik. İndi həmin eybəcərliklər qarşımıza çıxır. Ancaq biz bu eybəcərliklərə
qarşı mübarizə aparıb onları neytrallaşdırmırıq. Kim necə istəyir, elə də hərəkət
edir. Ancaq demokratiya dərəbəylik deyil, qanunların aliliyidir. Qanunların
aliliyi mədəniyyətin yüksəlməsi deməkdir”. Ə.Ağayevin fikrincə, cəmiyyətdə
maarifləndirmə müxtəlif yollarla – dini və təhsil yolu ilə aparılmalıdır.
Ailə planlanmasının vacibliyi
Hüquq müdafiəçisi Vasif Akifli cəmiyyətdə qız uşaqlarının
doğulmasının birmənalı qarşılanmaması fikirlərinin hələ də olduğunu etiraf edir:
«Bu cür hallarla daha çox regionlarda rastlaşmaq olur. Erkən nikahlar da qız
uşaqlarının istənməməsi ilə bağlı olan vəziyyətdən doğur. Ona görə, qız
uşaqlarını sevməyən atalara həmişə «Siz özünüz də qadından dünyaya gəlməyibsinizmi,
o zaman öz ananızı, bacınızı niyə sevmirsiniz?» - sualını verirəm”. V.Akifli
bildirir ki, dini baxımdan yanaşdıqda, körpənin qətlə yetirilməsi günah, qanun
baxımından yanaşdıqda cinayətdir. Xüsusən, körpənin öldürülməsi faktının valideynin
əli ilə baş verdiyi sübut olunarsa, bu, daha ağır cinayətdir. Hüquq müdafiəçisi
bir neçə il bundan öncə qız uşaqlarına qarşı qətliama görə abortun qadağan
edildiyini, hətta uşaqların ana bətnində olarkən dölü müəyyən etmək üçün ultrasəs
müayinəsindən keçmələrinin qadağan olunmasını xatırlayaraq, yenə də
qeyri-qanuni yolla həm müayinəni aparan, həm də abortu edən həkimlərin olduğunu
bildirir: "Əgər 9 milyonluq əhalinin içərisində hər 3 ailədən biri qız uşağını
qətlə yetirərsə, bu, kütləvi qətl sayılır. Cəmiyyətimizdə nümunəvi iş xanımları
və ev xanımları var. "Qadın” və "qız” sözündən qorxan kişilərin qorxularının səbəbini
hələ də aydınlaşdıra bilməmişik». V.Akiflinin sözlərinə görə, bu istiqamətdə
maarifləndirmə işlərinin aparılması hər hansı bir qurumun və ya şəxsin işi
deyil. Belə ki, bu istiqamətdə cəmiyyət bütövlükdə maariflənməlidir: "Avropa
ölkələrində telekanallar bu məzmunda 30-35 saniyəlik müəyyən sosial çarxlar
yayımlayırlar. Ancaq bir fərd və ya uşaq hüquqlarının müdafiəçisi olaraq, 30
saniyəlik sosial çarx hazırlasam, bunu bizdə hansı telekanal yayımlayar? Və
yaxud hansı xəbər saytlarından biri bunu öz bannerində yerləşdirər? İnanın ki,
heç biri”.
Rayonlarda, bölgələrdə bu məzmunda yetərincə təlimlər keçirildiyini
deyən hüquq müdafiəçisi, bu istiqamətdə maariflənmənin nəticəsinin olmadığını təəssüf
edir: "Deməli, maariflənmənin nəticəsi yoxdur ki, , bir körpənin meyiti quyudan
tapılır. Gələcəyin bir anasını, bir qızını, bir tələbəsini, nəhayət, bir vətəndaşını
öldürürlər. Səbəb isə qız uşağının arzulanmamasıdır. Bu, avamlıqdan, cahillikdən
doğan bir vəziyyətdir. Bu cür hadisələrin baş verməsində təhsilsizlik, mütaliəsizlik
rol oynayır”. Hüquq müdafiəçisi hesab edir ki, xüsusən regionlarda ailə
planlanması olmalıdır: "Əgər ailə planlaşması olsa, kişi də, qadın da, ümumiyyətlə,
onlara neçə uşaq lazım olduğunu müəyyənləşdirərlər. «Uşaqları öldürməyin”, "qız
uşaqlarını abort etməyin” şüarları ilə maarifləndirmə aparsaq da, heç nə əldə
etməyəcəyik. Öncə ailə planlamasını həyata keçirməliyik. Bu gün sığınacaqda
qalan uşaqların hər biri natamam ailələrdə böyüyən uşaqlardır. Ailə
planlaşdırmasının olmaması ucbatından dünyaya gələn bu uşaqlar sığınacaqlarda
yaşamalı olurlar». Hüquq müdafiəçisi hesab edir ki, ümumiyyətlə, cütlüklər ailə
qurmamışdan öncə psixoloqlar və hüquqşünaslar tərəfindən reabilitasiyaya cəlb
olunmalıdır. Onların ailə qurmasında psixoloqun tibbi arayışı rol oynamalıdır.
Ekspertlərin fikirləri də bir sıra bölgələrimizdə
qızların doğulmasına qarşı çıxan ailələrin olduğunu təsdiqləyir. Qadınların bəzən
məcburi, bəzən könüllü şəkildə selektiv abort yolunu seçmələri isə doğulanların
cins nisbətinin pozulması problemini gündəmdə saxlayır.
Körpənin öldürülməsinə gəlincə, hələ faciəli olayın kim tərəfindən
törədilməsi ilə bağlı rəsmi məlumat yoxdur. Media xəbərlərində, sosial şəbəkələrdə
körpənin atası tərəfindən öldürüldüyü qeyd edilsə də, bu ehtimalların təsdiq
olunacağı öncədən dəhşət doğurur. Əgər atanın övladının qatilinə çevrilməsi təsdiq
olunarsa... Belə təqdirdə, nadanlığı, cahilliyi maarifləndirmənin hər hansı
forması ilə aradan qaldırmağın da mümkünlüyü şübhə yaradır.
Təranə
Məhərrəmova