Aramızda olan dahi
Onu həmişə teatrların,
konsert salonlarının ön cərgələrində görmək olur. Əhəmiyyətli, maraqlı
gecələrin iştirakçısı olmaq vərdişinə həmişə sadiq qalır. Buna incəsənətə olan
böyük sevgisi, sənətinə olan hədsiz məhəbbəti sövq edir. İndi qocalıb 84 yaşına
çatsa da, əsa ilə yerişinə təkan versə də, içindəki sənət eşqi sönən
deyil. 13 sentyabrda doğum gününü
qarşılayan Xalq artisti, Dövlət Mükafatı
laureatı, akademik Arif Məlikova telefon açıb ad gününü təbrik edəndə sevindi:
"Yaxşı ki, xalqımız bu adətindən əl çəkməyib. Zəng edirlər, təbrik edirlər...”.
Müsahibə üçünsə hələ gözləməyimiz lazım gəldi.
Görkəmli bəstəkar "bir az xəstəyəm” dedi.
Qara Qarayevin tələbəsi
Arif Məlikovun həyat yoluna nəzər salanda ömrünü
musiqi sənətimizin inkişafına həsr edən bir insanın tərcümeyi-halı ilə tanış
olur və qürur duyursan. A.Məlikov 1933-cü ildə Bakıda anadan olub. Uşaqlıqdan
musiqi ilə yanaş,ı rəssamlığa da meyl göstərib. Hətta Rəssamlıq Texnikumuna daxil
olmaq istəsə də, musiqiyə olan maraq üstün gəlib. A.Məlikov 1948-ci ildə
A.Zeynallı adına Bakı Musiqi Texnikumunun tar sinfində oxuyarkən onda
bəstəkarlığa böyük həvəs oyanıb. Bu həvəs onu 1953-cü ildə Konservatoriyanın
bəstəkarlıq fakültəsinə gətirib. Musiqi ocağında o, görkəmli bəstəkar Qara
Qarayevin sinfində təhsil alıb və bu ünsiyyət bəstəkara bir şəxsiyyət kimi
formalaşmaqda, sənətdə öz fərdi yolunu tapmaqda kömək edib. A.Məlikov həmçinin
1960-ci ildən bu təhsil ocağında dərs deməyə başlayıb.
Gənc bəstəkarın hələ tələbəlik illərində yazdığı bir sıra iri həcmli əsərlər:
simfonik orkestr üçün "Balet süitası”, "Nağıl” faciəsi, fleyta və orkestr üçün
"Konsertino” və I simfoniya ilk dəfə səsləndiyi gündən diqqəti cəlb edir və onun
böyük gələcəyindən xəbər verir.
27 yaşın uğuru
1959-cu ildə Q.Qarayevin məsləhəti ilə
Leninqrad Opera və Balet teatrı A.Məlikova N.Hikmətin "Məhəbbət əfsanəsi”
pyesinə balet yazmağı təklif edir. 27 yaşlı bəstəkar N.Hikmət, baletmeyster
Y.Qriqoroviç, rəssam Virsaladze və dirijor Niyazidən ibarət yaradıcı heyətlə
birgə özünün şah əsərini yaradır. Premyeradan sonra əsər musiqi tarixində yeni
söz, yeni mərhələ kimi qiymətləndirilir. "Məhəbbət əfsanəsi”ndən sonra o, "2
nəfər” (librettosu R.Rojdestvenskinin) və "İki qəlbin dastanı” (Ş.Rəşidovun
kinossenarisi əsasında, librettosu A.Məlikova məxsusdur) baletlərini yazır.
"İki qəlbin dastanı” baleti Daşkənd və Kuybışevdə böyük müvəffəqiyyətlə
tamaşaya qoyulur. "Yaradıcılığı parlaq istedad və özünəməxsusluğu ilə səciyyələnən
bəstəkar öz əsərlərində milli musiqi ənənələrini XX əsr musiqisinin
nailiyyətləri ilə birləşdirərək, mütərəqqi təfəkkürə malik sənətkar kimi çıxış
edir. A.Məlikovun yaradıcılığına yüksək ideya, dolğun məzmun, obrazların dərin
emosional-psixoloji ifadəsi xasdır”- deyə musiqişünaslar onun yaradıcılığı
haqqında yazırlar.
Görkəmli türk şairi Nazim Hikmətin librettosu
əsasında yazdığı ilk böyük əsəri – "Məhəbbət əfsanəsi” baleti Arif Məlikova
dünya şöhrəti qazandırıb. 1961-ci ildə S.M.Kirov adına məşhur Leninqrad Akademik
Opera və Balet Teatrının səhnəsindəki ilk tamaşadan dərhal sonra D.Şostakoviç
yazırdı: "Arif Məlikov istedadlı bəstəkardır, onun musiqisi əsl peşəkar
musiqidir. Partituranın dərin musiqi dramaturgiyası, onun daxili inkişafı,
qəhrəmanların musiqi səciyyələrinin dəqiqliyi və ifadəliyi, orkestrovkada nadir
ustalıq, onun xüsusi rəngarəngliyi, çoxlu tapıntılar bu gözəl musiqi əsərini
böyük maraqla dinləməyi məcbur edir”.
Bəstəkarın sonrakı yaradıcılıq
uğurlarından biri özbək yazıçısı Ş.Rəşidovun "İki qəlbin kitabı” əsəri əsasında
yaratdığı "İki qəlbin poeması” baletidir ki, rəqqasə Komde və müğənni Modan
haqqındakı qədim Şərq əfsanəsi baletdə əsl fəlsəfi ümumiləşdirmə zirvələrinə
qaldırılaraq, sənətin əbədiliyinin, qüdrətinin rəmzinə çevrilib. Arif Məlikovun
əsərləri dünyanın bir çox ölkələrində - Rusiya, ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa,
Yaponiya, Türkiyə, Braziliya, Avstriya, Norveç, Finlandiya, İtaliya, Misir,
Tailand, Yuqoslaviya, Bolqarıstan, Rumıniya, Macarıstan, Çexiya, Slovakiya,
Polşa, Almaniya, Özbəkistan, Qazaxıstan, Moldova, Ukrayna və Gürcüstanda ifa
olunub. 2016-cı
ildə Arif Məlikovun 28 cilddən ibarət "Not əsərlərinin tam külliyyatı” çap
olunub. A.Məlikovun yaradıcılığı müasir Azərbaycan musiqi
mədəniyyətinin ən parlaq səhifələrindən birini təşkil edir. Sənətkarın hər yeni
əsəri həm ölkəmizdə, həm də onun hüdudlarından qat-qat uzaqlarda əks-səda
tapır, maraqla qarşılanır. Təməli dahi Üzeyir Hacıbəyli tərəfindən qoyulmuş
ənənələri davam və inkişaf etdirən, Q.Qarayevin yaradıcı prinsiplərindən,
D.Şostakoviçin və dünya musiqisinin qabaqcıl nümayəndələrinin ən yaxşı
keyfiyyətlərindən bəhrələnən A.Məlikov fərdi yaradıcılıq üslubunu yaratmağa
nail olub. Təsadüfü deyil ki, o, bu gün
də dünya miqyasında müasir Azərbaycan musiqisini ləyaqətlə təmsil edənlərdən
biridir. Musiqinin ən müxtəlif janrlarında səmərəli və məhsuldar işləyən
bəstəkar "Məhəbbət əfsanəsi” (N.Hikmət), "İki nəfər” (R.Rojdestvenski), "İki
qəlbin poeması” baletləri, "Vətən” və "Dünyanın səsi” kantataları, VII
simfoniyası "Ləpələr” operettası, müxtəlif janrlı kamera - instrumental
əsərləri, xalq çalğı alətləri orkestri üçün süitaları, romans və mahnıları,
film və tamaşalara musiqisi ilə milli musiqi xəzinəmizi zənginləşdirib.
A.Məlikovun yaradıcılığında onun
kinofilmlərə və teatr tamaşalarına yazdığı musiqilər də mühüm yer tutur. O,
"Sehrli xalat”, "Ulduzlar sönmür”, "Rüstəm və Söhrab”, "Axırıncı aşırım” kimi
filmlərə, "Natəvan”, "Atabəylər” tamaşalarına, 5 seriyalı "Şahnamə” filminə musiqi
yazıb.
Novator bəstəkar
Həmkarları, sənət dostları Arif
Məlikovu dünya bəstəkarlıq sinfinin görkəmli nümayəndəsi kimi dəyərləndirirlər.
"Arif Məlikov zəmanəmizin görkəmli bəstəkarıdır”
-deyən Bəstəkarlar İttifaqının katibi
Zemfira Qafarova bildirdi ki, belə
bir canlı klassiklə eyni vaxtda yaşadığımız üçün fəxr etməliyik: "Musiqi
sənətimizin inkişafında Arif Məlikovun əməyi çox böyükdür. O, bizim musiqi
tarixinə görkəmli bəstəkar, pedaqoq, ictimai xadim kimi daxil olub. Onun
baletləri təkcə öz yaradıcılığına deyil, həm də ölkəmizin adına şöhrət gətirib.
Bəstəkar «Məhəbbət əfsanəsi» baletini 27 yaşında ikən yazıb və bu gənc yaşında
ona dünya şöhrəti qazandırıb. Bu balet 80 ölkədə tamaşaya qoyulub və
Azərbaycanı, o cümlədən Türkiyənin böyük şairi Nazim Hikməti tanıdıb». Arif
Məlikovun yaradıcılığının çoxşaxəli olduğunu deyən Z.Qafarova bəstəkarın
əsərləri içərisində irihəcmli simfonik əsərlərin, simfoniyaların, romansların,
kamera musiqi əsərlərinin mühüm yer tutduğunu bildirir: "Arif Məlikov dram tamaşalarına,
filmlərə musiqi yazıb. Elə bir janr yoxdur ki, o, həmin janrda əsər yazmasın.
O, hər bir janrda novator kimi çıxış edir. Arif müəllim peşəkar pedaqoqdur,
uzun illərdir ki, Bakı Musiqi Akademiyasında çalışır, kafedra müdiridir, çoxlu
tələbələr yetişdirib. Həmin tələbələr Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin layiqli
nümayəndələridir. Arif Məlikov ictimai işlərdə də həmişə fəaldır. O, həmişə
gənclərə böyük dəstək verir. Mən xoşbəxtəm ki, onun əsərlərinin premyeralarına
tamaşa etmişəm, əsərlərini dinləmişəm”.
Arif Məlikov vaxtilə Xalq
artisti Faiq Sücəddinovun da konservatoriyada
simfonik orkestr üçün aranjeman üzrə müəllimi olub. Faiq müəllim Arif Məlikovu
zəmanəmizin korifey bəstəkarı adlandırır: "Mən ilk dəfə onun əsərini estrada
orkestri üçün aranjeman etmişəm. «Gəl bizim dağlara» adlı həmin məşhur mahnını
Akif İslamzadə oxuyur. Bu mahnını ilk dəfə mən royalda çalmışam. Arif Məlikovla
mənim gözəl yaradıcılıq münasibətim
olub: mən aranjemançı, o isə bəstəkar kimi birlikdə işləmişik. Arif Məlikov
görkəmli bəstəkar Qara Qarayevin tələbəsi olduğundan məhsuldar bəstəkar kimi
tanınıb. Bu gün də onun əsərləri bütün dünyada ifa olunur”.
Arif Məlikovu təkrarsız
bəstəkar adlandıran Xalq artisti
Oqtay Rəcəbov müəlliminin operadan başqa musiqinin bütün janrlarında əsər
yazdığını söyləyir: "Arif Məlikovun əsərləri içərisində dünya səviyyəli əsərlər
var. Elə «Məhəbbət əfsanəsi»nin adını çəkmək kifayətdir. Əgər mahnı janrına
müraciət etsək, keçən əsrin 60-70-ci illərində yazılan, bir sıra kino filmlərdə
səslənən mahnıları bu günə kimi ifa olunur. Əgər bu əsərlər bu gün ifa
olunursa, demək dəyərli əsərlərdir. Xalqımız onun mahnılarını dinləyir, yadda
saxlayır və sevir. Gənc müğənnilərimiz də həmin mahnıları öz repertuarlarına
daxil edirlər. Azərbaycan xalqı belə bir bəstəkarla fəxr etməlidir». Arif
Məlikovu həmçinin gözəl pedaqoq kimi dəyərləndirən O.Rəcəbov onun çoxsaylı
bəstəkarların yetişməsində rol oynadığını deyir: «Əgər mən orkestr üçün bir
musiqi əsəri yazmaq istəyirəmsə, mütləq Arif müəllimə zəng edib onunla məsləhətləşirəm.
Arif Məlikov təkrarı olmayan, dünya musiqi korifeylərinin sırasında dura
biləcək bir bəstəkardır. Onu qorumaq və əsərlərini tez-tez televiziyalarda,
radioda səsləndirmək lazımdır ki, böyüməkdə olan gənc nəsil həmin əsərləri
eşitsin və mənəvi cəhətdən zənginləşsin”. Arif Məlikovun insani
xüsusiyyətlərindən danışan O.Rəcəbov deyir ki, o, hamıya kömək etməyə çalışan,
gənclərə daim dəstək olan böyük qəlbli insandır: "Arif müəllim uşaqla uşaq,
böyüklə böyükdür. Azərbaycan xalqı belə bir bəstəkarının varlığı ilə fəxr
etməlidir».
Görkəmli bəstəkarı biz də təbrik edir,
cansağlığı arzulayırıq! Əfsanələr heç zaman bitmir – "Məhəbbət əfsanəsi” kimi...
Təranə
Məhərrəmova