AES-lərin təhlükəsizliyi tarixi minimum həddə çatıb
Fransanın nüfuzlu "Atlantico” nəşri dünya boyu Atom Elektrik stansiyalarının
təhlükəlilik dərəcələrinin artması barədə material dərc edilib. Əvvəlcə dünya
şöhrətli Greenpeace təşkilatının nüvə reaktorlarının və işlənilmiş nüvə
yanacağının saxlanma hövzələrinin təhlükəsizliyi ilə bağlı hesabatına toxunulub.
Burada AES-lərlə bağlı bir sıra narahatedici məqamlar, xüsusən də saxlanma hövzələri
ilə haqqında narahatlıq ifadə olunur. "AES-lərin təhlükəsizliyi tarixi minimum
həddə çatıb” başlıqlı məqalədə yerli informasiya komitələri və komissiyalarının
Milli Assosiasiyasının prezidenti Jan-Klod Delalond hesabatla bağlı bildirib
ki, saxlanma hövzələri qorunsa da, onların təhlükəsizliyi məsələləri problem
olaraq qalır: "Bundan əlavə hövzələr illər ərzində dolub. Tullantıların
saxlanma əraziləri də dolub və hövzələrdə problem yaranacağı təhlükəsi artıb.
Onların saxlanma divarlarının dözümlülüyü aşağı olduğundan terror aktlarının
artdığı bir dövrdə onların təhlükəsizlik məsələsi ortaya çıxıb. Halbuki, 30-40
il bundan əvvəl bu problemlər mövcud deyildi. Vətəndaş cəmiyyəti və bizlər
saxlanma yerlərinin təhlükəsizliyi, eləcə də terror təhlükəsindən narahatçılıq keçirirlər”.
"Greenpeace”də qeyd edirlər ki, terrorçular üçün bu hövzələrə yaxınlaşmaq çox
asanlaşır. "Bu da öz növbəsində reaktorun daxilində ciddi təhlükə törədə bilər”,
- deyən ekspert əlavə edib ki, nüvə sektorları ilə bağlı həyəcan təbili çalanda
verilən cavablar təəssüf doğurur. "Bu zaman dövlət idarələri, DİN, EDF (Électricité
de France) və Nüvə Təhlükəsizliyi Agentliyi bizə belə bir cavab verirlər –
gedin işinizlə məşğul olun, burada baxılası heç nə yoxdur”.
"Greenpeace”in hesabatında o da qeyd edilir ki, AES-də təhlükəsizlik
problemlərinə baxmayaraq, EDF hələ də təhlükəsizliklə bağlı tədbir görməyib.
Bundan əlavə, orada müəssisə və hakimiyyət orqanlarının susmasından da bəhs
edilir. "Bu cür yanaşma nə ilə bağlıdır”
sualı isə "demək olmaz ki, təhlükəsizlik tədbirləri görülmür. Bizim
ərazilərimizdəki AES-lərin müvafiq vəziyyətdə saxlanılması üçün bütün zəruri
addımlar atılır. Bütün AES-lərin ətrafında təhlükəsizlik tədbirləri
gücləndirilməlidir” kimi standart sözlərlə cavablandırılıb. Hesabatda qeyd edilib ki, vətəndaş
cəmiyyətini bu obyektlərə yatırılan investisiyaların yetərli olub-olmadığı
narahat edir. "Bunun üçün müstəqil ekspertizalar aparılmalı və yerli hakimiyyət
orqanları məlumatlandırılmalıdır. Tək EDF-nin hesabatları ilə kifayətlənmək
olmaz”, - deyə ekspert bildirib.
Bir faktı da qeyd edək ki, "Greenpeace”in hesabatında dünyanın bir
çox ölkələrində yerləşən AES-lərin təhlükəsizliyi məsələsi də əks olunub. Lakin
təəssüf hissi ilə qeyd etmək gərəkdir ki, Ermənistanda yerləşən Metsamor AES-in
fəaliyyətinə az yer ayrılıb. Halbuki, bu stansiya tək region ölkələri üçün
deyil, ətraf ölkələr üçün də ciddi təhlükə mənbəyidir. Bir faktı da qeyd edək
ki, Ermənistanla Avropa İttifaqı arasında əməkdaşlıq haqqında yeni sazişə
əsasən, energetika sahəsində əməkdaşlıq çərçivəsində Ermənistan Metsamor Atom
Elektrik Stansiyasını bağlamalı və təhlükəsiz şəkildə istismardan çıxarmalıdır.
Onun imzalanması 2017-ci il noyabrda nəzərdə tutulub. 357 səhifədən ibarət
sənədin "Nüvə təhlükəsizliyi daxil olaraq, energetik əməkdaşlıq” sərlövhəli
bəndində deyilir ki, əməkdaşlıq tərəfdaşlıq, qarşılıqlı fayda və şəffaflıq
prinsiplərinə əsaslanmalıdır. Əməkdaşlıq, həmçinin "Metsamor Atom Elektrik
Stansiyasının bağlanması, təhlükəsiz yolla istismardan çıxarılması və
Ermənistanın enerji təhlükəsizliyi və sabit inkişafının təmin edilməsi üçün
onun yeni istehsal imkanları ilə əvəz edilməsi zəruriyyətini nəzərə alaraq, tez
bir vaxtda yol xəritəsi və ya tədbirlər planının” qəbul edilməsini ehtiva
etməlidir.
Avropalıların Ermənistan Atom Elektrik stansiyasını bağlamaq təklif
və tələbləri yenilik deyil.
Bu tələb Ermənistanın hələ 2013-cü ildə imzalamağa hazırlaşdığı,
lakin son anda imtina etdiyi Avropa İttifaqı ilə assosiasiya sazişində nəzərdə
tutulurdu. Yerevan Metsamor AES-i bağlamaq və 2020-ci ilədək yeni stansiya
tikmək öhdəliyi götürmüşdü.
Ermənistanda Aİ nümayəndəliyinin rəhbəri Trayan Hristea hələ 2005-ci
ildə demişdi ki, Metsamor AES-in bağlanması və istismardan çıxarılması Avropa
İttifaqının əsas məqsədi olaraq qalır. Lakin Ermənistan ölkənin elektrik enerji
tələbatının təxminən 40 faizini ödəyən Metsamor AES-nı bağlamaq niyyətində
deyildi. Əksinə, prezident Serj Sarkisyan 2008-ci ildə parlament tribunasından
tezliklə atom elektrik stansiyasının yeni blokunun tikintisinin başlanacağını
bəyan etdi. Sonradan Ermənistan hökuməti maliyyə çatışmazlığı səbəbindən AES-in
ikinci blokunun istismar müddətinin uzadılması qərarını qəbul etdi. İlkin
hesablamalara görə, yeni blokun tikintisi 5,5 milyard dollar tələb edir.
2014-cü ildə Ermənistan hökuməti "Rosatom” dövlət korporasiyasına
daxil olan "Rusatom Service” səhmdar cəmiyyətinin himayəsi altında Metsamorun
ikinci enerji blokunun istismar müddətini 10 il (2026-cı ilədək) artırmaq
layihəsini qəbul etdi. REGNUM agentliyinin məlumatına görə, layihənin həyata
keçirilməsi üçün Rusiya hökuməti Ermənistana 270 milyon dollar məbləğində
kredit və 30 milyon dollar qrant ayırmışdı. Enerji infrastrukturu və təbii
ehtiyatlar nazirinin müavini Hayk Harutyunyanın agentliyə dediyinə görə, AES-in
istismar müddətinin uzadılması üzrə ümumi dəyəri 140 milyon təşkil edən 40
saziş bağlanıb, işlərin birinci mərhələsi başa çatmaqdadır.
Avropa İttifaqının Metsamor AES-in bağlanması tələbini şərh edən
Ermənistan Enerji İnfrastrukturu və Təbii Ehtiyatlar Nazirliyinin rəsmi
nümayəndəsi Vasak Tarpoşyan qeyd edib ki, saziş layihəsinə əsasən, stansiya
müvafiq enerji istehsalı mənbələri yaradıldıqdan sonra bağlana bilər.
Xatırladaq ki, Metsamor şəhərində yerləşən AES 1980-ci ildə işə
salınıb. 1988-ci il zəlzələsindən sonra stansiyanın işi dayandırılıb və yenidən
1995-ci ildə bərpa edilib. Stansiyanın iki enerji bloku 400 meqavat gücündə
BBGR-440 Rusiya reaktorları ilə təchiz olunub. Hazırda birinci blokun
fəaliyyəti dayandırılıb, ikinci blokun istismar resursu isə 2019-cu ildə
tükənməlidir. Ermənistanda istehsal olunan elektrik enerjinin 45 faizi Metsamor
AES-in payına düşür.
Azər