ABŞ Yaxın Şərqdə dağıdıcılıqla məşğuldur
İsraildəki ABŞ səfirliyinin
Qüdsə köçürülməsi barədə qərarın icrası, bu günlərdə diplomatik korpusun
açılışının edilməsi Yaxın Şərqdə vəziyyəti yenidən gərginləşdirib. Beynəlxalq
mediada yayılan məlumatlara görə, etirazçı Fələstin sakinlərinin İsrail
hərbçiləri tərəfindən atəşə tutulması nəticəsində 10 mindən artıq insan xəsarət
alıb, yüzlərlə fələstinli qətlə yetirilib. Bununla da dünyanın gözü qarşısında aha
bir insanlıq faciəsi yaşanıb, onsuz da narahatlıq doğuran bir bölgədə münaqişə
ocağı yenidən alovlanıb. Yaxın Şərqdə baş verən bütün bu proseslərlə bağlı
"Kaspi”nin suallarını politoloq Tofiq Abbasov cavablandırır.
-
Tofiq bəy, sözsüz ki, Amerika atdığı son addımın Yaxın Şərqdə yeni gərginliyə
səbəb olacağını bilməmiş deyildi. Bunu bilə-bilə belə bir qərar qəbul etməsi
nədən qaynaqlanır?
- ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki
bütün hərəkətləri, yürütdüyü siyasət onu deməyə əsas verir ki, onlar bu bölgədə
uzun müddətli möhkəmlənməyə can atır. Sadəcə, bu prosesin çətinliyi var. ABŞ
yürütdüyü xarici siyasətə görə etimadını itirir və artıq bu bölgədə həmin
superdövlətin təminatlı dayaq nöqtələri yoxdur. İsrail istisna olmaqla, son illər
ABŞ bir çox ərazidə dağıdıcı siyasət yeridib. Bunun nəticəsində bir çox
ölkələr, xalqlar Amerikadan uzaqlaşıb. Faktiki olaraq ABŞ qorxunc bir obraza
çevrilib. Yaxın keçmişdə İraq Kürdüstanının öz müstəqilliyini elan etmək
cəhdlərini xatırlamamış olmazsınız. Bununla Amerika Yaxın Şərqdə yeni
dövlətlərin yaradılmasına çalışırdı ki, onların timsalında özünə yeni
müttəfiqlər, dayaq nöqtələri əldə etsin. Hazırda Qüdsdə cərəyan edən proseslər
də onu deməyə əsas verir ki, ABŞ öz potensialına, dağıdıcı gücünə arxalanaraq,
"Buldozer siyasəti” həyata keçirir. Yəni, ABŞ qurub-yaratmaq əvəzinə,
dağıdıcılıqla məşğuldur. Böyük insan resursuna, zəngin təbii sərvətlərə malik
bölgəni xarabalığa çevirir. Təbii ki, bu, yolverilməz siyasətdir. ABŞ öz milli
hüdudlarının Yaxın Şərq regionundan qat-qat uzaq olmasına görə arxayındır.
Atlantik və Sakit okeanların sahillərində yerləşən bu dövlət böyük gücünə,
hərbi potensialına güvənərək Yaxın Şərqdə mövcudluğunu təmin edir. Heç şübhəsiz
bu siyasətin əleyhdarları tərəfdarlarından çoxdur. Xüsusən də İraqda,
Əfqanıstanda, Somalidə, Afrikada və sair ərazilərdə baş verənlərdən sonra əksər
ölkələr Amerikadan ehtiyatlanırlar.
-
Etirazçı fələstinlilərin İsrail hərbçiləri tərəfindən atəşə tutulması,
öldürülməsi bütün dünyanın gözü qarşısında baş versə də buna etiraz edən
ölkələrin sayı azdır. Nə üçün dünya dövlətləri bu insanlıq faciəsinə
münasibətdə daha çox seyrçi mövqe tuturlar?
- Düşünmürəm ki, ABŞ-ın bu
siyasətinə etiraz edən ölkələr azdır. Prezident Donald Trampın ABŞ səfirliyinin
Tel-Əvivdən Qüdsə keçirilməsi barədə qərarı ötən ilin dekabrında elan olunan
kimi İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv dövlətlər tərəfindən buna etiraz
bildirildi. Hətta ABŞ-ın bir neçə xarici ölkədəki səfirliklərinə, həmçinin
konsulluqlarına hücum və basqı cəhdləri oldu. İndinin özündə də bir çox ölkələr
Amerika prezidentinin qərarını xoş qarşılamır, buna müxtəlif formada etiraz
edirlər. Burada söhbət yalnız İsrail-Fələstin qarşıdurmasından getmir. Söhbət
Amerikanın açıq-aydın tərəfkeşliyindən, İsraili dəstəkləməsindən gedir. ABŞ
düzgün, ədalətli davranmaq əvəzinə, dünya birliyinin qəbul etdiyi
qanun-qaydalara zidd çıxır. BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1947-ci ildən indiyə
qədər həyata keçməmiş qalan qətnamələri var. Həmin qətnamələrdə Şərqi Qüds
Fələstin dövlətinin paytaxtı kimi təsbit olunub. Ümumiyyətlə, Qüds İslam ümməti
üçün Məkkə və Mədinədən sonra üçüncü müqəddəs şəhərdir. Bu şəhər İslam aləminin
qibləgahı olub, orada müqəddəs saydığımız peyğəmbərlərin məzarları,
Qurani-Kərimdə adı çəkilən Əl-Aksa məscidi var. Ona görə də Amerikanın qəbul
etdiyi ədalətsiz qərarlar, İslam ümmətini saymamazlığı dünyada çox böyük hiddət
doğurur. Bu səbəbdən bir çox dövlətlər öz prinsipial mövqelərini bildirirlər.
-
Tofiq bəy, heç də bütün İslam dövlətləri bu məsələdə ortaq mövqe nümayiş
etdirmirlər. Hətta elə dövlətlər var ki, proseslərə yanaşmada antifələstin
siyasət yürütdüklərini gizlətmirlər də.
- Bəli, tamamilə doğrudur.
Elə dövlətlər var ki, antifələstin, antiislam platformasında bir araya
gəliblər, bu cür mövqe nümayiş etdirirlər. Səudiyyə Ərəbistanını, Bəhreyn
krallığını, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərini və Misir Ərəb Respublikasını buna
misal göstərə bilərik. Xüsusilə Misirin siyasi elitası ağır vəziyyətdədir, ABŞ
onlara güclü təzyiq göstərir. İsraillə birlikdə bu müsəlman dövlətləri məlum
mənfur planlara dəstək nümayiş etdirirlər. Burada maraqlı məqam budur ki,
Fələstin xalqının müqəddəratının həllində maraqlı olan dövlətlər
fələstinlilərin İordan çayının Qərb sahilindən ümumiyyətlə çıxarılmasını
istəyirlər. Onlar fələstinliləri bütövlükdə evakuasiya edərək Sinay
yarımadasına sürgün etmək niyyəti güdürlər. Sinay yarımadasının Qəzza bölgəsinə
birləşən ərazilərinin bir hissəsini fələstinlilərə vermək şərtilə, onların
Vətəninin ora olmasını istəyirlər. Fələstinlilərin evakuasiya edilməsi
istənilən ərazilərin səhralıq, çöllük olması, on milyonluq xalqın yaşaması üçün
yararsızlığı gün kimi aydındır. Amerikanın daxilindəki yəhudi lobbisi bununla
dünya siyasətinin gedişatını dəyişirlər. Yaxın Şərqdəki vəziyyəti öz
xeyirlərini yenidən formalaşdırırlar. Fələstin ərəbləri əsrlərdir bu ərazilərdə
yaşadıqları halda onları öz el-obasından, yurd-yuvasından köçürmək niyyəti
güdürlər. Bununla yəhudilər Nil çayından Fərat çayına qədər olan ərazilərdə
böyük yəhudistan yaratmaq planlaşdırırlar.
-
Sizin qeyd etdiyiniz bu plana qarşı çıxan dövlətlər yoxdurmu?
- Qeyd edilən plana qarşı
çıxan dövlətlərə nümunə kimi İran, Türkiyə, Suriya, İraq, Livanın adını çəkə
bilərik. Hazırda İsrail-Fələstin münaqişəsi, Qüds məsələsi elə bir problemə
çevrilib ki, İslam aləmi bundan təcrid oluna bilməz. Xüsusilə İran və Türkiyə
müsəlman ölkələr arasında liderliyi ilə seçilirlər. Hər iki dövlətin
İsrail-Fələstin, Qüds məsələsinə özəl yanaşması var. Onlar başa düşürlər ki, bu
məsələdə İslam aləmi güzəştə getsə, geri çəkilsə, strateji baxımdan uduzacaq,
böyük səhvə yol vermiş olacaq.
-
Türkiyə son proseslərlə bağlı ABŞ və İsraildəki səfirlərini geri çağırıb. Rəsmi
Ankaranın bu diplomatik addımları Türkiyə-İsrail münasibətlərində yeni soyuqluq
yarada bilərmi? Ümumiyyətlə, Türkiyə və İran sərgilədiyi mövqe ilə proseslərin
gedişini dəyişməyə qadirdirmi?
- İsrail-Türkiyə gərginliyi
üzdə görünməkdədir. Əgər İran antiisrail, özlərinin dediyi kimi antisionist
mövqedən çıxış edirsə, Türkiyə vaxtaşırı İsraillə gərginlik yaşayır.
Xatırlatmaq istərdim ki, iki gün bundan öncə Rəcəb Tayyib Ərdoğanın iranlı
həmkarı Həsən Ruhani ilə telefon danışığı olub, hər iki dövlət başçısı Qüds
məsələsi ilə bağlı geniş müzakirə aparıb. Fikrimcə, bu məsələdə hər iki
dövlətin mövqeyi üst-üstə düşür. Burada şüarçılıqdan, bəyanatdan, anonsdan
kənar hərəkətlər vacib rol oynayır. Əgər İran, Türkiyə, Pakistan bir yerdə
olsalar, Qüds məsələsinə münasibətdə vahid mövqe nümayiş etdirsələr, onların
həm İsrailə, həm də Amerikaya təsir etmək imkanları olacaq. Hər üç dövlət bir
yerdə olarsa, istənilən tərəfi özləri ilə hesablaşmağa vadar edə bilərlər.
-
Yaxın Şərqdə bundan sonra baş verəcəklərlə bağlı proqnozlarınız varmı?
- Yaxın Şərqin gələcəyi ilə
bağlı yaxşı nə isə vəd verməkdə çətinlik çəkirəm. Çünki, Qərb institutlarının,
beyin mərkəzlərinin Yaxın Şərqlə əlaqəli gələcək planlarında dağıdıcılıq
komponentləri üstünlük təşkil edir. Söhbət münaqişəli vəziyyətlər yaratmaqdan,
ardınca bu vəziyyətdən öz xeyrlərinə istifadə etməkdən gedir. Yaxud regiondakı
bir dövləti digər dövlətlə üz-üzə qoymaq, millətlərin, xalqların daxilində
separatizmi körükləmək, sonra bu münasibətlərdən öz məqsədləri naminə
faydalanmaq və sair kimi istəklər var. Xatırlayırsınızsa, Ermənistan-Azərbaycan
münaqişəsinin aktiv dövründə ABŞ işğala məruz qalan Azərbaycana məlum "907-ci
düzəliş”i tətbiq etməklə, guya Dağlıq Qarabağ ermənilərinin blokadaya
alınmasına etiraz etmiş, bununla işğalçı Ermənistana dəstək nümayiş etdirmişdi.
Halbuki, həmin vaxt ən ağır vəziyyətdə olan Naxçıvan Muxtar Respublikası idi.
Bu ərazi sözün əsl mənasında blokada şəraitində idi. Amma Amerika buna
əhəmiyyət vermədi. "907-ci düzəliş”lə müsəlman Azərbaycan dövlətini sıxdı,
ölkəmizi törətmədiyi cinayətlərdə ittiham etdi, eyni zamanda ABŞ dövlət xətti
ilə bizə göstərilə biləcək yardımlara qadağa qoydu. Amerikanın, ümumilikdə
Qərbin siyasətinin məğzi bundan ibarətdir. Qərb dünyası çalışır ki, İslam
coğrafiyası heç zaman rahat yaşamasın, daim münaqişələr, qarşıdurmalar olsun. Onlar
münaqişəli vəziyyətlərdə ədalətin yanında olmaq əvəzinə, ancaq özlərinə yaxın
tərəflərə dəstək nümayiş etdirir, bundan faydalanırlar. Vaxtilə Azərbaycan da
belə idbar siyasətlə üzləşib, bunun acısını çəkib.
-
Azərbaycan həm Fələstinlə, həm də İsraillə qarşılıqlı maraqlara xidmət edən
münasibətlərə malikdir. Belə olan halda, ölkəmiz baş verən son proseslərlə
bağlı necə mövqe sərgiləməlidir?
- Azərbaycan Fələstin
dövlətini tanıyıb, bu dövlətlə diplomatik əlaqələr qurub. Bu dövlətin ərazi
bütövlüyünü dəstəkləyir, problemin beynəlxalq hüquq və BMT qətnamələri
çərçivəsində həll olunmasını arzulayır. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının xətti ilə
keçirilən beynəlxalq tədbirlərdə Fələstinin ərazi bütövlüyünü dəstəkləmişik.
Eyni zamanda, İsraillə də Azərbaycanın yaxşı münasibətləri var. Bu dövlətlə
strateji münasibətimiz, xüsusən də hərbi və enerji sahədə faydalı
əməkdaşlığımız var. Təbii ki, Azərbaycan işğaldan əziyyət çəkən, ərazisinin 20
faizi Ermənistan tərəfindən qeyri-qanuni zəbt olunan bir ölkə kimi yalnız
ədalətin, ölkələrin ərazi bütövlüyünün tərəfdarı kimi çıxış edir. Bizim üçün
ərazi bütövlüyü başlıca prinsipdir. Bizim hər iki dövlətlə olan əlaqələrimiz
biri-birini inkar etməyən münasibətlərdir. Bu münasibətlər heç bir halda dağıdıcı
məqsəd daşımır.
Rufik
İSMAYILOV