ABŞ təbrik, Avropa tənqid edir, Rusiya susur
Türkiyədə Konstitusiyaya dəyişikliklərlə bağlı keçirilən referendum
arxada qaldı. Xalq ölkənin prezident üsul-idarəsinə keçidinə səs verdi. Lakin referendumun
nəticələri beynəlxalq güclər tərəfindən heç də birmənalı qəbul edilmir. ABŞ
prezidenti Donald Tramp referendum nəticələrinə əsasən türkiyəli həmkarı Rəcəb
Tayyib Ərdoğanı təbrik edib. Lakin rəsmi Moskva referendumun nəticələrinə hələ
də rəsmi münasibət bildirməyib. Yalnız Rusiya
prezidentinin mətbuat xidmətinin rəhbəri Dmitri Peskov referedumun Türkiyənin
daxili işi olduğunu deyib. Avropa İttifaqı ilk gündən əks mövqedən çıxış edərək
referendumun nəticələrini tənqid edib. Əslində müxtəlif ölkələrin və beynəlxalq
təşkilatların ortaya qoyduğu mövqe Türkiyəyə münasibətdə geosiyasi baxış kimi də qəbul edilə bilər.
Politoloq Fikrət Sadıxov bildirib ki,
Türkiyədəki referendumla bağlı ABŞ prezidenti D.Trampın müsbət münasibət
bildirməsi gözlənilən idi. Onun sözlərinə görə, Türkiyə NATO-nun üzvüdür və təşkilatın
ikinci ən böyük ordusuna sahibdir: "Eyni zamanda, Suriya məsələsində ABŞ-ın
atdığı son addımlar Türkiyənin marağına cavab verirdi və dəstəyini də aldı.
Referendumla bağlı Trampın müsbət mövqe sərgiləməsi məhz ABŞ-ın siyasətini
ortaya qoymuş oldu. ATƏT-in mövqeyinə gəlincə, bu qurum öz ənənəsinə sadiq
qalaraq, yenə də qərəzli bəyanatla çıxış etdi. Çünki ATƏT birmənalı şəkildə bəzi
qüvvələrin maraqlarından çıxış edir. Ümumiyyətlə, Avropanın Türkiyəyə
münasibəti bəllidir. Hələ referendumla bağlı təbliğat kampaniyası çərçivəsində
Niderlandın atdığı addımlar göz önündədir. Bu ölkənin iki nazirinin Türkiyə
vətəndaşları ilə görüşməsinə imkan vermədilər. Əslində ATƏT-in qərəzli mövqeyi
hələ o dövrdən bəlli idi”.
F.Sadıxov əlavə edib ki, Rusiyanın hələ də referendumun nəticələrinə münasibət
bildirməməsi heç də ciddi məsələdən xəbər vermir: "Çünki Türkiyə və Rusiya
arasında ciddi fikir ayrılığı, narazılıq yoxdur. Sadəcə, Suriya məsələsində
müəyyən anlaşılmazlıq var. Ümumilikdə, Türkiyədəki referendum xalqın iradəsinin
nəticəsidir və hər bir ölkə buna hörmətlə yanaşmalıdır. Onu da qeyd edim ki,
Türkiyənin yeni idarəçilik sisteminə keçiddən sonra ona əks olan dövlətlərə
qarşı hər hansı radikal addım atmayacaq. Rəsmi Ankara əvvəlki siyasətini həyata
keçirəcək”.
Politoloq Natiq Miri bildirib ki,
ATƏT-in Türkiyədəki referenduma münasibəti bütövlükdə Avropa İttifaqının
qərəzli mövqeyindən irəli gəlir: "Ola bilər ki, seçki dövründə "Bəli” və "Xeyr”
tərəfdarlarına bərabər imkanlar yaradılmayıb. Ancaq hər bir halda, bütün siyasi
qüvvələr öz mövqeyini ictimaiyyətin diqqətinə çatdırması üçün yetərli zaman və
elektron media imkanları mövcud olub. Proses müddətində "Xeyr” tərəfdarlarının
apardığı kampaniya media orqanında yer almaqla yanaşı, həm Türkiyə və həm də
dünya tərəfindən müşahidə edilib. Səsvermə günü isə heç bir problem və
məhdudiyyət olmayıb. Ümumiyyətlə, Türkiyə demokratik seçki məsələsində öyünə
biləcək dövlətlərdən biridir. Biz bunu səsvermə günü də gördük və tam şəffaf,
demokratik səsvermə keçirildi. Bu gün də "Xeyr” tərəfdarları seçkidəki
pozuntularla bağlı ciddi fakt ortaya qoya bilməyiblər. Lakin bütün bunların
müqabilində ATƏT, Avropa Şurası və digər Avropa qurumlarının verdiyi
açıqlamalar birmənalı olaraq qərəzlidir. Təbii ki, bu da Türkiyədəki referendum
vasitəsilə siyasi sistemin dəyişilməsinə bilavasitə olan münasibətdən irəli
gəlir. Artıq Türkiyədə siyasi sistem dəyişilib və milli iradə öz mövqeyini
ortaya qoyub”.
N.Miri əlavə edib ki, D.Tramp özünün gözlənilməzliyi ilə seçildiyi
kimi Türkiyədəki referendumla bağlı münasibətdə də gözlənilməz mövqe nümayiş etdirib:
"Çünki bu gün Trampın prezident seçilməsində müəyyən psixoloji diskomfort var.
Trampın seçilməsində Rusiya xüsusi xidmət orqanlarının rolu olması haqqında
hələ də fikirlər səsləndirilir. Ona görə də ABŞ-ın referendumla bağlı ATƏT-in
və digər Avropa qurumlarının mövqeyini müdafiə etməsi Türkiyə tərəfindən əks
mövqe ilə qarşılanardı. Bu da Tramp administrasiyası üçün heç də xoş olmazdı.
Əslində ABŞ prezidenti belə bir mövqeyi ilə Rusiyanı qabaqladı və bir daha
göstərdi ki, ABŞ, sözün əsl mənasında, Türkiyəyə Rusiyadan bir addım daha
yaxındır”.
Politoloq qeyd edib ki, referendumdan sonrakı proseslər Türkiyə
hakimiyyətindən asılı olacaq: "Söhbət ondan gedir ki, bu gün "Bəli”
tərəfdarları qalib gəlmiş olsa da, Türkiyə cəmiyyətinin yarısı qədər "Xeyr”
deyənlərin olmasını nəzərə almaq lazımdır. Ona görə də AKP hakimiyyəti, başda
prezident Ərdoğan olmaqla, bundan sonra "Bəli” və ya "Xeyr” deyənlərə heç bir
fərq qoymadan barışdırıcı bir siyasət yürütməlidirlər. Toplumu birləşdirəcək
bir siyasət yürüdülərsə, bu, Türkiyəni daxildən gücləndirər. Türkiyənin xarici
siyasətdə güclü olması üçün daxili güc əsas faktor rolunu oynayır. Əgər Türkiyə
daxildə güclü olsa, beynəlxalq aləmdə öz sözünü demək əzminə sahib olacaq”.
Bəxtiyar MƏMMƏDLİ