ABŞ “Şimal axını-2” layihəsinin qarşısını ala biləcəkmi?
Rusiyanın hər vəchlə "Şimal axını-2”
layihəsini reallaşdırmaq cəhdi səngimək bilmir. Layihəni reallaşdırmaq
istiqamətində getdikcə təklənən "Qazprom” hər tərəfdən təzyiqlərlə üzləşir.
ABŞ-ın Rusiyanın Ukrayna torpaqlarını işğal etdiyinə görə tətbiq etdiyi
sanksiyalar öz gücünü göstərməkdədir. Düzdür, "Qazprom” rəhbəri Aleksey Miller
bəyan edib ki, bu, layihənin reallaşmasında heç bir problem yaratmayacaq.
Məlumata görə, ABŞ Maliyyə Nazirliyi 100-dən
artıq rus şirkətini "qara siyahı”ya daxil edib. Onların sırasında "Qazprom”un
törəmə müəssisələri də var. Qərb mediası iddia edir ki, sanksiyalar "Qazprom”un
planlarına – o cümlədən Rusiyadan Almaniyaya Baltik dənizinin dibi ilə gedəcək
qaz nəqlini nəzərdə tutan "Şimal axını-2” layihəsinə mane ola bilər.
Sanksiyalar Sibirdə qaz yataqlarında iş aparan "Açim development” şirkətinə də
aid edilib. Bu isə "Qazprom”un törəmə müəssisəsidir. Onun səhmlərinin 51 faizi
"Qazprom”a aiddir. Bir qisim isə Avstriyanın "OMW” şirkətinə aiddir. "Qazprom”
və "OMW” arasında müvafiq sazişlər var. Sanksiyalar isə onların əməkdaşlığını
təhlükə altına alır. Çox güman ki, Avstriya şirkəti əməkdaşlığı dayandırmalı
olacaq. Bir məsələni də qeyd edək ki, Birləşmiş Ştatlar əvvəldən "Şimal
axını-2” layihəsinə qarşı olub. Dəfələrlə layihənin
Avropanın milli təhlükəsizliyini təhdid etdiyini, enerji birliyinə zidd
olduğunu və bölgənin enerji təhlükəsizliyinə töhfə vermədiyini vurğulanıb. ABŞ
bu layihəni həyata keçirmək əvəzinə, "Trans-Adriatik” (TAP)və Türkiyədən
keçən "Trans-Anadolu” (TANAP) kəmərlərindən ibarət olan "Cənub Qaz Dəhlizi”nin
icrasının sürətləndirilməsini daha məntiqli hesab etdiyini bəyan edib. Ancaq
Almaniya layihənin əsas dəstəkçisi qismində çıxış edir. Və layihəyə qarşı olan
dövlətlərin mövqelərini zəiflətmək üçün əlindən gələni edir. Bütün bunlara
baxmayaraq, rəsmi Berlinin səyləri bir nəticə vermir. Avropa ölkələri əsas şərt
kimi, Rusiyanın Ukrayna torpaqlarının işğalına son qoymasını irəli sürürlər.
Yeri gəlmişkən, "Şimal axını-2” layihəsinin
reallaşması istiqamətində ciddi problemlər avqustda reallaşıb. Ötən ayın
ortalarında layihə ilə bağlı beynəlxalq konsorsiumun yaradılması barədə planlar
pozuldu. Polşanın UOKiK antimonopoliya nizamlayıcı şirkəti bəyan etdi ki,
"Şimal axını-2” layihəsi reallaşarsa, bu, Polşada Rusiyanın monopolist
mövqeyini daha da gücləndirmiş olacaq. Bundan sonra Rusiya Polşa şirkəti ilə
sazişi dayandırdı. Polşanın çağırışına birdən-birə altı Qərb şirkəti reaksiya
verdi. Lakin Rusiya rəsmiləri bəyan edirlər ki, bu heç də konsorsiumun sonu
demək deyil və layihənin reallaşmasına heç nə mane ola bilməz. Qərb
analitikləri bu qənaətdədirlər ki, Rusiyanın əlində əvəzsiz bir qüdrətli silah
var. Əsas arqumentləri də odur ki, "Şimal axını-2” layihəsi ən böyük həcmdə və
bir mənbədən Rusiya qazının Avropaya nəqlini nəzərdə tutur.
Hazırda Rusiya və Avropa İttifaqını, daha
dəqiq ifadə etsək, Rusiya ilə Almaniyanı "Şimal axını-1” kəməri bağlayır. Onun
iki paralel xətləri fəaliyyətdədir. Birinci xətt 2011-ci ildə işə salınıb.
İkinci isə bir il sonra açılıb. Dünyanın ən bahalı boru xətti hesab edilən bu
kəmərin uzunluğu 1222 km-dir. Kəmər reallaşan zaman onu Avropa İttifaqına üzv
dövlətlərin, Avropa Parlamentinin deputatları və digər Avropa strukturları
tənqid etmişdilər. Onların gətirdiyi arqument də bu idi ki, Rusiya və Almaniya
növbəti iri monopoliya və yeni rıçaq yaratmış olublar. Bununla da Moskva Avropa
İttifaqı ölkələrinə təsirini gücləndirə biləcək. Polşanın o zamankı müdafiə
naziri, Rusiya siyasətini kəskin tənqid edən Yaroslav Sikorski bu layihəni
hətta yeni Molotov-Ribbentrop paktı adlandırmışdı. Lakin layihə reallaşdı və
Rusiyanın ambisiyaları tək bununla kifayətlənmədi. Kreml Almaniya istiqamətində
yeni bir layihə reallaşdırmağa çalışdı. Və bəyan etdi ki, yeni və daha güclü
layihə reallaşdırmağa çalışacaq. Ekspertlər bu layihəni birincidən də güclü
manipulyasiya silahı adlandırırlar. Baltik dənizinin dibi ilə keçəcək layihə il
ərzində 55 mlrd. kub metr qazın nəqlini nəzərdə tutur və daha tez müddətə -
2019-cu ildə işə salınmalıdır.
Bu dəfə də Polşa həyəcan təbili çalmağa
başlayıb. Polşa ilə birlikdə Avstriyanın "OMW”, Fransanın "Egnie”, Almaniyanın "Uniper”
və"Winterstall”, eləcə də
Britaniya və Niderlandın birgə müəssisəsi olan "Shell” konsorsiumu da imtina
ediblər. Əvvəlki planlara görə, Qərb kompaniyaları "Şimal axını-2” layihəsinin
xərclərinin bir qismini örtməli idilər. İndi isə bu kəmərin gələcəyi sual
altındadır. İndi "Qazprom” təklikdə 8 milyard avroluq irimiqyaslı layihəni
reallaşdırmalıdır. Amma indi Rusiyanın qaz monopolisti "Qazprom”un
ambisiyalarını reallaşdırması üçün elə də yaxşı vaxt deyil. Bir tərəfdən ABŞ,
digər tərəfdən isə Avropa İttifaqının sanksiyaları qüvvədədir. Bu da Rusiyanın
imkanlarını məhdudlaşdırır. "Qazprom”un vəziyyəti də indi ürəkaçan deyil.
Şirkətin bazar qiyməti 350-dən 50 mlrd. dollara enib. Bütün bunları isə tək
enerji resurslarının aşağı düşməsi ilə bağlı deyil, həm də düzgün idarəetmənin
olmaması ilə əlaqələndirilər. Lakin hələ ki "Şimal axını-2” layihəsinə ümidlər
qalır. Belə ki, kəmərin milli nizamlayıcıları – Danimarka, Finlandiya və İsveç
öz sözlərini deməyiblər. Çünki kəmər onların da ərazisindən keçir. O ki qaldı
Avropa Komissiyasının mövqeyinə, adıçəkilən qurum bəyan edib ki, "Şimal
axını-2” layihəsinin dənizin dibi ilə keçən hissəsi Avropa İttifaqının hüquqi
sənədlərinə uyğun olmalıdır.
O da qeyd edilir ki, "Şimal axını-2” layihəsi ətrafında baş verənlər
Rusiyanın diqqətini başqa bir istiqamətə - Türkiyə tərəfə yönəldə bilər. Kreml
bu ölkənin enerji sistemi ilə yaxınlaşma xətti götürə bilər. Moskva və Ankara
təyyarə vurulması ilə gərginləşən münasibətləri nəinki bərpa, hətta xeyli
gücləndirməyə müvəffəq olublar. İki ölkə prezidenti - Vladimir Putin və Rəcəb
Tayyib Ərdoğan arasında keçən görüşdə "Qazprom” və Türkiyənin "Botas Petroleum”u
arasında əməkdaşlığın gücləndirilməsi barədə razılıq əldə olunub. "Qazprom”un
icraçı direktoru Aleksey Miller bildirib ki, "Türk axını”Rusiyadan
Türkiyəyə Qara dənizdən uzanacaq qaz boru xəttilayihəsiolaraq
hazırlanıb. O, layihədə öncədən planlaşdırılan bütün detalların yenilənəcəyini
bildirib: "Türk axını”layihəsi ilə Türkiyə tərəfi Yunanıstan sərhədindən
Avropaya yeni qaz tədarükünü həyata keçirə bilər”. Lakin analitiklər hesab
edirlər ki, Suriyada baş verən hadisələr fonunda Rusiya-Türkiyə münasibətlərini
stabil saymaq olmaz.
Azər NURİYEV