Yoxluğunda da var olan insan
Son zamanlar arxiv sənədlərim arasında dövrü mətbuatda
çap olunan yazılarımın toplusu olan qəzetlərə tez-tez baxmalı oluram. Hər dəfə
də bir qəzet diqqətimi daha çox cəlb edir. Çünki bu qəzet mənim dövrü mətbuata
gəlişimin ilk uğurudur. Məhz ilk dəfə olaraq
7 fevral 1989-cu il tarixli "Kirovabad kommunisti” (indiki "Gəncənin səsi”)
qəzetinin 27-ci (10.814) sayında Gəncə Dövlət Dram Teatrının səhnəsində
quruluşçu rejissor, əməkdar incəsənət xadimi Oruc Qurbanovun traktofkasında
böyük Cəfər Cabbarlının "Solğun çiçəklər” pyesinin tamaşası haqqında
ressenziyam dərc olunub. Bu yazının da və elə söhbət açmaq istədiyim şəxslə ilk
tanışlığımın da maraqlı bir tarixçəsi var. Demək, bu tamaşaya baxdıqdan
sonra yazı yazmaq qərarına gəldim.
Yazını hazırlayıb, mərhum atam, respublikanın xalq artisti Məhəmməd Burcəliyevə
oxudum. O, çox diqqətlə qulaq asdı. Bir söz demədi. Gecəni yatdıq.
Səhərin gözü
açılar-açılmaz, məni yuxudan oyadaraq, "qalx, gedirik” dedi. Səhər-səhər hara
gedirik, niyə gedirik, bilmirəm... Gözlərimi ovxalaya-ovxalaya onunla birgə
addımlayır, ancaq hələ də məqsədinin nə olduğunu bilmirdim. Bu minvalla Gəncə şəhər
İcra Hakimiyyətinin inzibati binasının üçüncü mərtəbəsinə çatdıq.
Yaxınlaşdığımız qapının önündə böyük hərflərlə yazılmışdı. "Kirovabad kommunisti”
qəzetinin redaksiyası.
Atam Məhəmməd Burcəliyev içəri daxil olan tək,
katibə xanımdan soruşdu:
-
Sabahın
xeyir, qızım. Kişi yerindədir?
-
Bəli, Məhəmməd
müəllim, yenicə gəlib.
O, katibənin təqdimatını gözləmədən qapını açıb, içəri
daxil oldu. Mən də dalınca. Otağın başında kresloda əyləşən qarabuğdayı,
enliqaş, saçları ağlı-qaralı nurani sima ayağa qalxaraq qalın səslə dedi:
-
Bay, bay,
sabah-sabah Məhəmməd müəllimi görmək necə xoşdur. Xoş gəlmisən, sənətkar.
-
Xoş gününə gələk
qardaş. Sənə cavan bir kadr gətirmişəm. Tanış ol, jurnalist olacaq Anar,
oğlumdur.
Mənsə
çaşıb qalmışam. Ətrafa baxıram. Qarşımda dayanan ağsaqqal, nurani kişi mənə əl
uzadır. Əllərim əsə-əsə ona titrək səslə salam verirəm. Nə jurnalist? Sanki qəfil
bir səs məni yenidən yuxudan ayıltdı.
-
Nə gözəl, Məhəmməd
əmi. Mütləq baxaram və xəbər edərəm. Narahat olmayın.
Otaqdan
çıxdıq. Gəncənin təmiz havasını uda-uda Şah Abbas Cümə məscidinin qarşısına
çatanda başa düşdüm ki, atam, axşam ona oxuduğum yazını redaksiyaya verdi.
Hə, bu görüşdən
cəmi bir həftə sonra evimizə zəng edib məni yenidən redaksiyaya çağırdılar. Yol
boyu fikirlərim qarışır, düşünürəm ki, görəsən nə deyəcəklər... Qapını döydüm. Katibə xanım dilləndi:
-
Gəlin
- İcazə olar,
məni çağırıbsınız.
-
Hə, hə, gəl,
xoş gəlibsən.
Katibə xanım dəstəyi götürüb gəldiyim barədə baş
redaktora xəbər verdi.
Cəmi beş dəqiqədən
sonra içəri daxil oldum.
-
Gəl, oğlum, gəl,
yaxınlaş.
-
Salam, Sabir
müəllim, məni çağırıbsınız?
-
Hə, səni təbrik
edirəm. İlk yazın qəzetimizdə dərc olunub. Xeyirli-uğurlu olsun. Bax, belə
yazsan, hər dəfə çap edə bilərik. Çox maraqlı qələmin var. Mütləq yaz.
-
Təşəkkür edirəm
– dedim. Qəzeti götürüb baxdım, gözlərimə inanmadım.
Mənim yazım.
İlk yazım.
Sabir
müəllimin səsi fikirdən ayırdı məni.
-
Hələ bu son
deyil. Bax, ilk yazın üçün qonorar da alacaqsan. Sənə ilk
uğurun üçün 7
rubl yazmışıq. Yaxınlaş mühasibatlığa.
Mühasibatlığa yaxınlaşdım və Sabir müəllimin dediyi
kimi, 7 rublu alıb evə döndüm. O günün sevincli, xoş anları hələ də xatirələrimdən
silinmir. Beləcə, ilk yazım dövrü mətbuatda məhz baş redaktor Sabir Hacıyevin
xeyir-duası və onun redaktəsi ilə çap olundu.
Sonradan
artıq redaksiyaya tez-tez getməli olurdum. Daha qorxum yox idi. Hər dəfə də
mütləq baş redaktor Sabir Hacıyevlə görüşür, maraqlı söhbətlərinin şahidi olur
və bir az da ağsaqqal məsləhətlərini, yazılarım haqqında fikirlərini öyrənirdim.
Bu gün də bütün yazılarım üçün həm mərhum atam Məhəmməd Burcəliyevə, həm də
Sabir Hacıyevə minnətdaram. Nə yaxşı ki, onu tanıya bildim. Nə yaxşı ki, məhz
ilk yazımın ağsaqqal xeyir-duasını Sabir Hacıyevdən ala bildim. Bu gün də dövrü
mətbuatda imzamı görərkən, ilk qonorarım yadıma düşür. Cəmi 7 rubl.
Sabir
Hacıyev sözün əsl mənasında böyük insan olmaqla yanaşı, dövrünün və zamanının
sayılıb-seçilən ağsaqqallarından biri idi. Sözünü mərdi-mərdanə deməyi bacaran
şəxsiyyət idi.
Sabir İsmayıl oğlu Hacıyev 4 may 1931-ci ildə
Şəmkir rayonunun Qaracəmirli kəndində anadan olub. 1938-ci ildə kənd orta məktəbinə
daxil olsa da ağır müharibə illərinin çətinlikləri təhsilini beşinci sinfə kimi
davam etdirməyə imkan verib. Bu minvalla, o, erkən yaşlarından əmək fəaliyyətinə
başlayaraq, əvvəlcə kolxozda işləyib. Daha sonra 1949-cu ildə Bakıya gedərək
neft mədənlərində fəhləlik etməklə yanaşı, axşamlar fəhlə-gənclər məktəbində səkkizinci sinfə kimi təhsil alıb.
1951-1954-cü illərdə hərbi xidmətdə olan Sabir Hacıyev, ordudan tərxis olduqdan
sonra Gəncəyə gələrək burada həm işləyib, həm də oxuyaraq orta və ali təhsilini
davam etdirib. 1969-1971-ci illərdə Bakı Ali Partiya məktəbini bitirərək ikinci
təhsil alıb. O, 1954-cü ildən bədii yaradıcılıqla məşğul olmağa başlayıb.
1962-ci ildən mətbuatda çalışıb. Əvvəlcə Gəncə rayonlararası "Mübariz” qəzetində
buraxıcı, müxbir, şöbə müdiri vəzifələrində çalışıb. Sonradan Daşkəsən
rayonunda çapdan çıxan "Daşkəsən” qəzetinə redaktor vəzifəsinə göndərilərək 1966-1973-cü
illər ərzində orada fəaliyyət göstərib.
Bu haqda öz
xatirələrində Sabir Hacıyev yazır: "5 dekabr 1965-ci il! Gənc redaktor kimi
Daşkəsən rayonunda hazırlıq dövrünü başa çatdırdıqdan sonra fəaliyyətə
başlayacağım günlərdən biri! Bu tarixi vaxtdan neçə onilliklər keçsə də, o günlər
heç vaxt yadımdan çıxmayacaq. Həmin gün rayon rəhbərləri ilə görüşüb söhbət etmək,
redaksiya və mətbəənin yerləşəcəyi binanı müəyyənləşdirmək, ən nəhayət, kadr
hazırlığı ilə bağlı məsləhətləşmək üçün Daşkəsənə gedirdim. Əvvəllər bu dağ şəhərində
bir neçə dəfə olmuşdum. Gah adi müsafir kimi, gah dost-tanışların toy-düyünündə
iştirak etmək üçün, gah da "Mübariz” qəzetinin şöbə müdiri kimi rəsmi ezamiyyətə
getmişdim. Lakin indiki gedişim əvvəlkilərə bənzəmirdi. Bu dəfə Daşkəsənə
olduqca ağır bir yükün, ağır olduğu qədər də şərəfli və məsuliyyətli bir yükün
altına girmək üçün gedirdim. Mənə elə gəlirdi ki, burada xeyli vaxtdan bəri heç
bir mətbuat orqanı fəaliyyət göstərmədiyi üçün hamı yardımçım olacaq və işimiz
asanlıqla axarına düşüb, öz məcrasını tapacaqdır.
Zarafat
deyil, qarlı dağların zirvəsində qəzet çıxarmaq, mətbu sözün işığına böyük bir
rayonun adamlarını toplamaq, onları öz arxanca aparmağı bacarmaq çətin və çətin
olduğu qədər də məsuliyyətli idi. Burada mətbəə və poliqrafiya sahəsində səriştəsi
olan işçilər, eləcə də qəzetdə işləmək təcrübəsi olan jurnalist kadrlar yox
idi. Bir tərəfdən Bakıya qaçır, poliqrafiya avadanlıqları əldə edib Daşkəsənə gətirir,
mətbəəni təchiz edirdim. Digər tərəfdən jurnalistik qabiliyyəti olan kadrlar
axtarır, rayon əhalisi arasında ictimai əsaslarla işləyə biləcək müxbirlər şəbəkəsi
yaradırdım. Bakı səfərlərimdən birində xeyirxah dostlarımdan biri məni Mirağa
Mirheydər oğlu Mirbabayev familiyalı bir nəfərlə tanış edib dedi: "Belə adamlara
Daşkəsəndə çox böyük ehtiyac olacaq, soruş, gör gedirsə, onu özünlə apar. Mətbəə
kadrları hazırlanana kimi, işini yola verər. Ailəlikcə aparsan, daha yaxşıdır,
həmişəlik orada qalıb lap daşkəsənli də olarlar...”
Əslən
Maştağalı olan bu adam təqaüdə çıxmış qocaman mürəttiblərdən biri idi. Hələ əsrin
əvvəllərində bir sıra nüfuzlu mətbəələrdə ailəlikcə işləmiş, qabiliyyətli
poliqrafçılar kimi tanınmışdılar. Mirbabayevlər ailəsi Daşkəsəndə də etimadı
doğrultdular.
Rayonda qəzetçiliyi
bacaran kadrların işə cəlb edilməsi də müşkül məsələ idi. Jurnalistikadan başı
çıxan yerli kadrlar yox idi. Az-çox işləməyə münasib adamların da böyük iddiası
vardı. Necə deyərlər, yerliçilik xəstəliyinə tutulmuş bir sıra adamların ciddi
etirazlarına baxmayaraq, Gəncədən təcrübəli jurnalist Çingiz Axundovu, Zakir
Musayevi, hələ orta məktəbin axırıncı sinfində oxuyan, maraqlı yazıları ilə
diqqəti çəkən Füzuli Qasımovu, foto sənətinin mahir ustası olan Zahir Tağıyevi
işə cəlb etməli oldum”.
Sabir Hacıyev
daha sonra Şəmkir rayonunda dərc olunan "Ulduz” qəzetinə redaktor vəzifəsinə dəyişdirilib
və 1973-1977-ci illərdə orda çalışıb. 1977-ci ilin yanvar ayından isə "Gəncənin
səsi” ("Kirovabad kommunisti”) qəzetinə rəhbərlik etməyə başlayıb. 1989-cu ildən
Azərbaycanın "Əməkdar jurnalisti” fəxri adını daşıyan Sabir Hacıyev, 1970-ci ildən Azərbaycan Jurnalistlər
Birliyinin və 2001-ci ildən isə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü olub. O,
baş redaktor kimi 42 illik fəaliyyəti dövründə müxtəlif rəhbər təşkilatlar tərəfindən
dəfələrlə mükafatlandırılaraq, 1970-ci ildə "Rəşadətli əməyə görə” medalı ilə təltif
edilib. 1982-ci ildə "Qızıl qələm”, 1995-ci ildə isə "Həsən bəy Zərdabi”
mükafatlarına layiq görülüb. Sabir Hacıyev həm də Respublika Jurnalistlər
Birliyinin katibi, Gəncə şəhər təşkilatının sədri kimi də fəaliyyət göstərib.
Sabir Hacıyev
qələmə aldığı "Ömrün – Sabir yolu” xatirə romanının yaranma tarixçəsindən söz
açarkən yazırdı: "Son illər qələm dostum Qərib Mehdi ilə görüşüb dərdləşdikdən
sonra o, söhbəti, deyilişinə o qədər də əhəmiyyət vermədiyim "kaş sənin tərcümeyi-halına
bənzər bir həyat yolunu da mən yaşamış olaydım” fikri ilə bitirirdi. Xasiyyətinə
yaxşı bələd idim. O, boşuna söz deyən deyildi. Ötəri də olsa fikirləşirdim: görəsən,
həsəd aparılası hansı ömrü yaşamışam ki, yazıçı dostum buna "müştəri gözü” ilə
baxır?!
Xiffət dolu
arzu dönə-dönə təkrarlandı. Bir gün dözməyib dilə gəldim:
-
Dostum,
uşaqlığımı yetimçilik yaralayıb, gözəl gənclik illərimi müharibə
dövrü və ondan sonrakı çətin quruculuq illəri
sınağa çəkib. Sonra da qələm götürüb sovet ideologiyasının ürəyi səksəkəli əsgəri
olmuşam. Asudəliyə indi çıxmışam. Ağrı-acılarla dolu həyat yolumda nə görübsən
ki...
Qərib sözümü kəsdi:
-
Elə demə, şərbət
şirindən, söz acıdan alınır – dedi.
Yazıçı qələminin qida mənbələrindən biri də onun
keçdiyi həyat yoludur.
Sənin zəngin, şaxəli və keşməkeşli bir tərcümeyi-halın
var. Obrazlı desək, bu yatağa, bu mədənə hələ əl vurmayıbsan. Maraqlı bir xatirə-roman
səni gözləyir. Adını da indidən mən verirəm: "Ömrün – Sabir yolu”. Bəyənsən,
saxlayarsan.
Qüsurlu sovet
jurnalistikası bizi birtərəfli yetişdirmişdi. Hamıdan yazan bir qələm sahibinin
özündən yazması qəbahət sayılırdı. Bir də bu mövzuda yazmaq üçün müəllifə yaş
da səlahiyyət verməli idi. Zaman bütün çatışmazlıqları düzəldəndir. Çox keçməli
Cənab Vaxt bütün sahələr üzrə sözünü dedi. Bir tərəfdən sovet imperiyası,
ideologiyası dağıldı, o biri tərəfdən yaş, tərcümeyi-hal sözü demək üçün səlahiyyət
qazandı.
Bilirəm ki,
xatirə janrı bədii ədəbiyyatın maraqlı, oxunaqlı qollarından biridir. Bu janrda
klassik əsərlər yaranıb. Elə Bratislav Nuşiçin "Mənim bioqrafiyam” əsərinin
adını çəkmək kifayətdir. Bununla belə, mən də bu sahədə qələmimi sınamağı qərara
aldım. Necə deyərlər, əl vurulmamış yatağın istismarına başladım”.
Dövrü mətbuatda
Sabir Hacıyevin xidmətlərindən biri də 1990-cı ilin məlum 20 Yanvar hadisələri
zamanı yaşananlardır. Belə ki, qanlı
hadisələrdən sonra respublikada nəşr olunan qəzetlər fəaliyyətlərini
dayandırmaq məcburiyyətində qaldıqları halda, "Gəncənin səsi” qəzeti məhz Sabir
Hacıyevin ciddi səyləri nəticəsində öz nəşrini dayandırmadı. Əksinə, o qanlı
hadisələrdə, əli xalqımızın qanına bulaşan Qorbaçov siyasəti ən sərt şəkildə pislənildi.
Cəmaləddin
Rumi deyirdi: "Öldükdən sonra, bizim məzarımızı yerdə
arama. Bizim məzarımız, arif insanların ürəyindədir”. Bu minvalla xalqına, millətinə
sədaqətlə xidmət edən vətəndaş və ziyalı bir şəxs olan Sabir Hacıyev öz
xeyirxah əməlləri ilə yoxluğunda da var olan insanlar arasındadır.
Ruhun şad olsun, ustad!
Anar Burcəliyev
Teatrşünas